Earnings game

Views

Ашигтай мэт ажиллаж тоглох нь

Үдээс хойшхи хэсэг дээр гэнэт авсан тестийг эс тооцвол эртээдийн Earnings management гэсэн сэдэвтэй Corporate Financial Reporting хичээл ихэд сонирхолтой болсон билээ. Санхүүгийн зах зээл дээр “Cockroach Theory” буюу жоомны онол гэсэн ойлголт байх. Та бүхэн гүүглээр хайгаад хангалттай их мэдээлэл авна. Ер нь бол компанийн зүгээс нэгж хувьцаанд олгох боломжтой гэж зарласан ашгийн дүн болон шинжээч нарын дүн хоёр хоорондоо нэг центээр зөрөхөд л зах зээл дээр тэр дороо уг компанийн хувьцааных нь ханш нь даруй 10%-р унадаг хандлагатай байдаг юм байна. Одоо бол 20% болсон гэж Солонгос профессор хэлэв. Учир жанцан нь их сонирхолтой юм билээ. Ухаан нь нэг компани нэгж хувьцаанд ногдох ашгаа 32 цент хэмээн зарласан байхад шинжээч нар үүнийг нь 31 центээс хэтрэхгүй хэмээхэд л уг компани хүнд байдалд ордог байх нь. Биржид бүртгэлтэй компаниудын мэдээллийг цуглуулан цаг үргэлж шинжилгээ хийн зарж, зөвлөгөө өгч байдаг маш олон компани байдгаас First Call, I/B/E/S, ба Zacks компаниуд нь зах зээл дээр маш нөлөөтэй байдаг аж. Өөрөөр хэлбэл шинжээч нар аль болох компанийн хувьцааны ашгийн хэмжээг алдаж тооцоолохгүйг хичээх ба энэ нь тухайн судалгааны компани болон хувь шинжээч хүний бизнесийн нэр төр, ирээдүйн ашигт ажиллагаатай нь холбоотой байх нь зүйн хэрэг. Харин компаниудын хувьд шинжээч нарын зарласан дүнгээс зөрүүлж хувьцааны ашгаа зарлавал зах зээл дээр хувьцааны ханш нь унах, цаашилбал уг компанитай холбоотой элдэв сөрөг яриа хөрөнгө оруулагч нарын дунд тархах муу талтай байх нь. Ийм учраас компанийн CFO буюу Санхүү хариуцсан захирлууд ба шинжээч нар үндсэндээ нэг тэрэгний өрөөсөн дугуйнууд болж таарах нь. Энэ нь мэдээж хөрөнгийн зах зээл өндөр хөгжсөн, олон жилийн түүхтэй улсуудад тохиолдохоос одоо Монголд улсад маань ийм практик нээлттэй компаниудын хувьд бараг байхгүй, санхүүгийн зах зээлийн энэ төрлийн мэдээллийн эрэлт ч бараг хувь хүмүүсийн дунд байхгүй байгаа болов уу.

Дээр дурдсан жоомны онолыг үргэлжлүүлбэл шинжээч нар тухайн компанийн нэгж хувьцаанд ногдох ашиг нь 32 центээс хэтрэхгүй гэж зарласан байхад уг компани 31 цент гэж зарлаж байгаа нь яг “яс юман” дээрээ уг компанийн  нэгж хувьцаанд ногдох ашиг 27 цент буюу зарласан ашгаасаа хамаагүй бага байх өндөр магадлалтай. Ухаан нь өрөөнд чинь нэг жоом гүйж байвал та түүнийг "таавчигаараа" цохиж алснаар орон гэрээ жоомноос тэр чигт нь цэвэрлэж буй хэрэг огтхон ч биш бөгөөд шалны завсар, хананы хөндийд чинь таны таавчиганд ниргүүлэн жанч халсан уг жоомны аав ээж, ах дүү, эхнэр буюу нөхөр, хүүхдүүд, ач, гуч, дөч гээд бүлэг жоомны вант улс байгаа нь тун чиг илэрхий. Энэхүү “байгалийн” үзэгдэл дээр суурилан санхүүгийн энэ нэр томъёо үүссэн юм билээ.

Хэрэв компани ба шинжээч нарын дүн зөрөхөөр байвал компанийн удирдлага шинжээчийг дуудаж хоолонд орно. Цаашилбал ууж үргэлжлүүлнэ. Үүний эцэст компанийн зарласан дүн ба шинжээч нарын дүн хоорондоо яв цав тааран олон нийтэд мэдээлэгддэг ерөнхий хандлага байна. Учир нь яг бодит байдлыг нийтэд жишээ нь шинжээч мэдээлбэл компанийн мэдээнээс хол зөрж буй тул олон нийт тухайн шинжээчийн ур чадварт эргэлзэж эхлэнэ. Компани санхүүгийн бодит байдлаа шинжээч нарынхаас зөрүүлэн үнэнээр мэдүүлэх ямар ч сонирхол байхгүй нь ойлгомжтой. Иймээс дараа улирлын хувьцааны ашгийг эерэг гаргаж тайлагнахын тулд компанийн удирдлагууд эерэг NPV (net present value) буюу ирээдүйд ашигтай, урт хугацааны төслүүдэд хөрөнгө оруулахгүй байх, хөрөнгө оруулж уг төслийг эхлүүлэхийг хойшлуулах зэрэг арга хэмжээ авах нь элбэг байдаг байна. Үүнийг short termism гэх агаад чухам компанийн урт хугацааны өгөөжийг үгүй хийгч гол хүчин зүйл болсон байна. Миний бичлэгүүд дээр хааяа сэтгэгдэл бичдэг dddd гэдэг эрхмийн өөрийнх нь бичсэнээр санхүүгийн чамин чамин нэр томъёо ба бодит болон цаасан дээрх эдийн засгийн талаар тийм ч таатай бус сэтгэгдэлтэй явдаг санагдсан. Би ч өөрөө энэхүү толгой эргүүлсэн схемийг ойлгодоггүй, ойлгохыг ч хүсдэггүй бөгөөд чухам мань эрийг бухимдуулдаг санхүүгийн дэд бүтцийн нэг томоохон асуудал нь энэхүү жоомны онол, short termism болон түүнд оролцогч компани, шинжээч нар байж болохоор гэж би таамаглах юм. Жишээ нь Майкрософт корпорацийн зүгээс улирал бүр зарладаг хувьцааны ашгийн дүн нь цаг үргэлж шинжээч нарын нэгдсэн (consensus analysts’ forecast of earnings) таамаглалтай тэнцүү эсвэл давж байсан байх юм. Гэхдээ 1988 оны ганц тохиолдлыг эс тооцвол! Майкрософтийн санхүүгийн тайлан, үйл ажиллагааг шинжилдэг шинжээч нарын ур чадвар үнэхээр ийм сайн уу хэрэг үү? Гэхдээ энэхүү үзүүлэлтэнд голлон нөлөөлдөг хүчин зүйл нь Майкрософт компани байнгын өсөлт үзүүлэх зорилгоор аль болох ашиг, орлогоо даран тайлагнах хандлагатай байдаг юм билээ. Өөрөөр хэлбэл Майкрософт компани нь олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн Conservative зарчмын энэ үеийн сонгодог жишээ гэж хэлж болно. Компани ч өөрөө шинжээч нарт insider мэдээлэл түлхүү тараадаг нь бас их нөлөөлдөг биз ээ. Профессор энэхүү лекцийг эхлэхээсээ өмнө нэг зүйл хэлсэн нь бараг үнэн байх. Тэр нь хэрэв чиний унаган хэл чинь англи хэл биш, дээрээс нь Харвард энэ тэр гэсэн дэлхийд алдартай буюу хүн болгоны мэддэг бизнесийн сургууль төгсөөгүй, цагаан арьстан биш, дээрээс нь өндөр биш, биеийн харьцаа чинь зөв биш, дээрээс нь царай муутай бол дэлхийд алдартай хөрөнгө оруулалтын банкинд ажиллана гэсэн мөрөөдлөө одооноос эхлээд шууд орхино уу гэсэн болой. Багшийн үгийг би дагасан болойJ. Нээрээ ч бодоод байхад халтар хултар англи хэлтэй (broken english), дундаж бизнесийн сургууль төгссөн, хүн амьтанд харагдангуут нөгөө хэд нь унаж тустал дурлахгүй юм аа гэхэд бусад бодгалийг “өнгөн талаараа” буюу харагдах байдлаараа өөртөө шууд татах билгийн болон бэлгийн увидас байхгүй манийн хажууд өндөр зэгзгэр, европ зүгийн, элит гаралтай, царайлаг залуухан бүсгүй Билл Гейтсийн нарийн бичиг дээр очоод даргатай чинь уулзах цаг авах гэсэн юм гэхэд би биш тэр бүсгүй Билл Гейтстэй уулзах магадал тун өндөр гэдгийг л профессор хэлэхийг оролдоно билээ.     

Энд тэндхийн ном, мэдээлэл уншиж байхад санхүүгийн зах зээл эрчимтэй хөгжих гээд байгаа манайханд нэг анхаарах зүйл байх шиг байгаа юм. Тэр нь шинжээч нарын дүгнэлтийг маш анхааралтай ялгаж уншиж ойлгож, өөрсдийн мэдээллээ боловсруулах. Ухаан нь зах зээл дээр хоёр төрлийн шинжээч нар компаниудын мэдээлэл дээр ажиллаж байх шиг байгаа юм. Эдгээр нь Sell-side financial analyst буюу компанийн хувьцааг худалдан авагч талыг мэдээллээр хангагч буюу “хөхүүлэн дэмжигч” болон Buy-side financial analyst буюу компанийн хувьцааг худалдагч талыг мэдээллээр хангагч, “хөхүүлэн дэмжигч”. “Хөхүүлэн дэмжигч” гэдгийг би promoter гэдгийг орчуулах гэж ухнатан хэрэглэсэн чинь секси ч гэхэд ч багадмаар гүн нарийн утгатай Монгол үг шиг гэнэт санагдав. Энэ үгний талаар Цэвэл гуай, Ренчин гуайгаас амьд сэрүүн байхад нь лавлах байсан юм. Цэвэл гуайн Монгол хэлний ногоон толь, Ренчин гуайн тайлбарууд байвал надтай хуваалцаарай. Аль төрлийн шинжээч нарын мэдээллийг ашиглан хөрөнгө оруулалт ба санхүүгийн шийдвэр гаргах нь маш чухал. Хоёрхон хоногийн өмнө манай сургуулийн санхүүгийн тэнхимд багшаар орохоор өргөдөл гаргасан Япон эрхэм Америкт хавар хамгаалах PhD-ийн ажлаа бидэнд танилцуулсан юм. Сэдэв нь Даатгалын компаниудын нэр төрийн эрсдлийн тухай. Мань эр даатгалын компаниудын талаар мэдээлэл цуглуулахдаа шинжээч нарын мэдээллийг ашигласан боловч аль төрлийн шинжээч нарын мэдээлэл ашигласан тухайгаа анзаараагүй байлаа. Өөрөөр хэлбэл даатгалын компанийн хувьцааг худалдан авахаар сонирхож буй этгээдүүдэд мэдээлэл бэлтгэж өгдөг шинжээч нар нь хувьцааг зарах этгээдэд мэдээлэл бэлтгэж өгдөг шинжээч нарыг бодвол илүү уг компанийн reputation-ийн талаар “сайн буюу гэгээтэй”, зарим тохиолдолд хэт сайн мэдээллийг түлхүү харилцагч нартаа өгөх магадлал өндөр юм. Нэг талыг барьсан ийм төрлийн мэдээлэл дээр тулгуурлан хөрөнгө оруулалтын шийдвэр гаргавал тун удахгүй та арилжааны дансны үлдэгдлээ хараад “what the ….” гээд орилох магадлал бас тус өндөр болох юм шиг байна билээ.

Энэхүү ашигтай мэт ажиллаж буй тоглоомыг эцэс болгож цаасан дээрх тоо болон бодит тоо хоёрын зөрүүг арилгахын тулд компаниудын захирлуудын зөвлөл буюу төлөөлөн удирдах зөвлөл илүү эрчтэй буюу зөв ажиллах ёстой гэж бидний хэдэн оюутан хэлэлцээд хариуд нь +A дүн авсан бөлгөө. Үнэхээр ч ихэнх компанийн удирдлагын бүтцийг харж байхад Гүйцэтгэх алба буюу Management team нь төлөөлөн удирдах зөвлөл буюу Board of directors-соо илүү эрх мэдэлтэй болчихсон агаад энэ эрчээрээ компанийн хувь заяаг хааяа ч юм залуурдан авч яваад байх шиг. ТУЗ нь өөрөө гүйцэтгэх алба буюу CEO, CFO-гээ сонгохдоо мэргэжилтэнгүүд биш ихэвчлэн багын найзууд, дотны танилуудаасаа сонголт хийдэг буюу цус нь ойртсон гэх юм уу даа. Манай УИХ ба Засгийн газрын эрх мэдэл, хариуцлагын ялгаа нь хааяа бас их адилхан санагдаад байдаг юм. Компани болон улсын удирдлагын бүтцийг зүйрлэж болохоор. Ард түмэн бол хувьцаа эзэмшигч нар. УИХ бол компанийн ТУЗ. Засгийн газар нь компанийн удирдлагын баг гэсэн үг. Уул нь хэн нь "том" гэдэг нь мэдээжийн юм шиг мөртлөө амьдрал дээр газар, тэнгэр шиг ялгаа буй. Товчхондоо хэлэхэд, тухайн эзэн нь хичнээн царай муутай байсан ч ухаантай байж болох тул, тухайн эрэг ч хичнээн хогтой байсан ч эх байгалийн тогтоц тул хаа хаанаа эзэн нь юмаа мэдэж, эрэг нь усаа хашдаг л баймаар  байгаа юм.