We, young people, shall hold intellectual license

Views

Залуус бид оюуны лиценз эзэмшигчид болох ёстой

Хувийн компани хувьчлагджээ гээд өнгөрсөн жил нэг хэсэг шуугисан. Хувийн хэвшлийн салбарт нэгэн шинэ түүх нээсэн энэхүү компани бол ITZONE компани байсан юм. Өдгөө менежментийн хувьчлалын гэрээг талууд үзэглэснээс хойш даруй нэг жил аль хэдийн өнгөрчээ. Энэхүү шинэлэг бизнесийн практикийн тухай дэлгэрэнгүй мэдээллийг тэрхүү компанийг удирдан ажиллуулж буй залуу захирлын мэдээлэл, зөвлөгөөтэй нь цуг уншигч авхай та нартаа хүргэхийг хичээлээ.

В.Ганзориг: Цаг зав гарган ярилцлага өгөхийг зөвшөөрсөн танд баярлалаа. Би өөрийг чинь цухасхан мэдэх юм. Дөнгөж оюутны ширээгээ орхингуутаа MCS компанитай амьдралаа холбон, өдийг хүртэл үнэнчээр эзэмшсэн мэргэжлээрээ маш амжилттай ажиллаж буй залуу гэж. Гэхдээ энэхүү ярилцлагыг уншиж буй зарим хүмүүсийн хувьд та танил биш байж болох юм. Иймээс та өөрийнхөө тухай эхлээд товчхон танилцуулна уу. Баттулга захирал маань хаана төрж өсөв, ямар сургууль соёлоор дамжив, яаж яваад тухайн үед MCS-д ажилд оров гэх мэт...

Н.Баттулга: Би Дарханы хүүхэд. Дархан хотод төрөөд, тэндээ сургуулиар хүмүүжиж арван жилээ төгссөн. Дараа нь МУИС-ийн физик, электроникийн ангид орж суралцаад 1998 онд төгссөн. Би 1992 онд 10-р ангиа төгссөн. Гэхдээ дунд нь бага зэрэг завсардсан. Конкурсандаа унаад. Тэр хооронд багш гэх зэрэг янз янзын ажил хийж байсан. 1998 онд их сургуулиа төгсөх үед манай хоёр багш маань MCS Электроникс гэдэг компанийг үүсгэн байгуулаад тэрнийхээ захирлуудаар нь ажиллаж байсан. Тэр үед энэ компанид манай ангийн болон манай дээд талын ангийн зөндөө олон хүүхдүүд орсон л доо. Ер нь бараг манай төгсөлтийнхөн тэр чигээрээ л орох шиг болсон. Яг манай ангиас гурав, дөрвөн хүүхэд орсны нэг нь би байсан. Анх инженерээр ажилд орсон. 1998 онд ажилд орсноос хойш өнөөдөр буюу 2014 он хүртэл энэ компанитайгаа явж байгаа. Хүмүүст Си Ви буюу товч намтраа бөглөж өгөхөд санаа зовдог л юм. Си Ви-гээ бичихээр бараг нэг хуудасны тал ч хүрдэггүй. MCS Электроникс компанид ажилд орсон гээд л миний намтар дуусчихдаг. (инээв) Арай жаахан их болгохын тулд тэдэн онд ийм ажлыг нь хийж байсан, эдэн онд тэр ажлыг нь хийж байсан гээд хэдэн мөр л нэмдэг юм. Ер нь бол маш товчхон намтартай хүн л дээ би. Ерөнхийдөө MBA буюу бизнесийн удирдлагаар мэргэшин мастерын зэрэг цол аваагүй. Уг нь суралцаж байсан боловч эрүүл мэндийн шалтгаанаар дуусгаж чадаагүй. Австрали улсын Ла Троб их сургуульд сурч байгаад дундаас нь орхихоос өөр аргагүй байдалд орж байсан юм. Тэгээд сурч амжилгүй өдий хүртэл тэр чигээрээ явсаар байгаад 16, 17 жил ажиллаж байна даа.

В.Г: Нууц биш бол конкурс дээрээ ямар шалгалт дээрээ уначихсан юм бэ?

Н.Б: Намайг арван жилд байхад манай үеийнхэн нэг их өндөр хариуцлага хүлээдэггүй, нийгмийн шилжилтийн үед ер нь бол урсгалаараа шахуу явдаг байлаа шүү дээ. Маш хүнд үе байсан л даа. Шалгалтандаа ер нь бол унасан юм байхгүй л дээ. Оноо дутаад л хүссэн сургуулийнхаа хүссэн ангид орох улаан шугамны ард жагсан таслуулсан хэрэг. Хүмүүс тэр үед их гайхаж байсан. Учир нь би арван жилээ онц төгссөн. Сүүлд харж байхад миний сурлагын дэвтрийн бүх дүн онц байдаг. Юм гэдэг сонин л доо. Тэр үед би азгүйтсэн юм уу, эсвэл намайг тэр жил их сургуульд битгий ор гэсэн юм уу бүү мэд. 

В.Г: Тэр үед эсвэл их сургуульд орох өрсөлдөөн тийм чанга байсан юм уу сурагч нарын хооронд?

Н.Б: Тэр жил тийм ширүүн байгаагүй. Харин хоёр дахь удаагаа конкурсдахад айхтар ширүүн өрсөлдөөн болсон. Би ч гэсэн өөрөө шалгалтандаа айхтар бэлдсэн. Манай физикийн багш маань өөрөө намайг гардаж бэлдэж байсан. Тэр жил бас Дарханы хамгийн тэргүүний физикийн багшийн хүүхэд нь надтай цуг өрсөлдөж байсан. Тэр хүүхэд олон олимпиадад оролцож байсан маш сайн сурагч байсан тул дотроо нилээд айдастай л байсан. Өөр хэд хэдэн сайн хүүхдүүд байсан. Энэ хоёр дахь удаагийн конкурс бол жинхэнэ өрсөлдөөн гэдгийг надад анх удаа ойлгуулсан, маш их юм мэдрүүлсэн шалгалт болсон доо. Тэгээд бас их сонин л доо. Физик ба математикийн оноо яг тэнцээд, шийдвэрлэх шалгалт нь Орос хэл болж таарсан. Би Орос хэлдээ үнэнийг хэлэхэд тааруу байсан. Тэгсэн мөртлөө манай аав Орос хэлний багш байдаг. Ааваасаа юм асууж явдаггүй байсан би тэгээд л аав дээр шалгалтынхаа өмнө яалт ч үгүй яваад орж байгаа юм даа. Күнг-Фү зааж өгнө гэдэг шиг аав надад Орос хэлний их олон дүрэм, үгсийн сан дотроос хэдхэн зүйлсийг л онцолж хэлж цээжлүүлж билээ. Миний Орос хэлэндээ тааруу байсныг хэлэх үү, ганцхан өдрийн дотор Орос хэл мэддэг болох боломжгүйг хэлэх үү. Гэхдээ бүхэл бүтэн хэлний маш том шинжлэх ухаанаас хэдхэн зүйлсийг багцалсан хоёр хуудас юм намайг цээжилж ойлгож сур гэсэн нь шалгалт дээр ерөнхийдөө таарсан даа. Хариултуудаа ёстой өөрийнхөө цээжилсэнээрээ тааруулаад тааруулаад тавьсны хүчинд Орос хэлний шалгалт дээрээ өрсөлдөгчөөсөө өндөр оноо авч хүссэн сургуульдаа орж байсан сонин түүхтэй хүн дээ. 

В.Г: Тухайн үед Дарханы хэддүгээр сургуулийг төгссөн бэ?

Н.Б: Би 5-р сургуулийг төгссөн. Анх 9-р сургуульд ороод сүүлд ийшээ шилжсэн.

В.Г: Арван жилээ төгсөөд л хот руу ирээд хотын иргэн болсон уу?

Н.Б: Тийм. Их сургуульд орж оюутан болсон цагаасаа эхлээд л өнөөг хүртэл Улаанбаатар хотдоо байна. Их сургуулиа хотод электроникийн чиглэлээр инженер мэргэжлээр төгссөн. Анх MCS-д инженерээр ороод, компьютер угсраад, зөөгөөд, харилцагч нартаа хүргэж өгөөд л явж байлаа. Дараа нь удалгүй Буянт-Ухаа нисэх буудлын камерын иж бүрэн хяналтын системийн төслийг удирдан ажилласан. Анх удаагаа тийм хэмжээний том төслийг хийж төслийн удирдагчаар ажилласан нь надад маш их туршлага болж, их зүйлсийг өгсөн. Тэрнээс цаашаа явбал MCS Электроникстоо хийж үзээгүй ажил бараг байхгүй дээ. Борлуулалтын менежерээрс авахуулаад албаны дарга, маркетингийн менежер, санхүүгийн шинжээч, бүр хүний нөөцийн зарим ажлыг ч хийж байх шиг. Тэгж явсаар 2005 онд компанийнхаа дэд захирал болоод, 2008 онд гүйцэтгэх захирал нь болсон. 2013 оны 5-р сард манай компанид менежментийн хувьчлал явагдсан. Түүнээс хойш компанийнхаа тодорхой хэмжээний хувьцааг нь эзэмшигч болоод компанийнхаа гүйцэтгэх захирлаар ажиллаад явж байна.

В.Г: 1990-ээд оны сүүлээр электроникийн мэргэжил бас их содон мэргэжил байсан байх даа. Тухайн үед миний санаж байгаагаар ихэнх хүүхдүүд эдийн засагч, эсвэл хуульч болно гээд л шуурдаг байсан. Тэр үед яагаад энэ мэргэжлийг сонгов?

Н.Б: Тэр үед яг компьютер үүсч байсан. Тэр үед миний санахын арван жилд хоёр наян зургаа гээд компьютер байдаг байв. Сүүлд оюутан болоод хотод ирэхэд манай их сургуулийн лабораторид гурав наян зургаа гээд компьютер анх орж ирж байсан. Тэр үед анхны виндоус гарч ирж байсныг бид хараад л пүү паа гээд асар их гайхаж байж билээ. Виндоусаас өмнө бид ДОС, Нортон дээр л ажилладаг байлаа шүү дээ. Тэр үеэс л мэдээллийн технологи гэж яригдаж эхэлж байсан. Би ч дотроо энэ чиглэл их шинэ, электроникийн салбар маш сонирхолтой юм байна гэж бодож байсан. Би өөрөө физикийн сонгонд явдаг байсан болохоор физикээ суурь болгоод электроник чиглэл рүү явна аа л гээд орсон доо. Оюутан болж орсноос хойш электроникийн салбар маань мэдээлэл технологийн салбар болж өргөжөөд, маш богино хугацаад асар их юм өөрчлөгдсөн. Тэр л үед Билл Гэйтс, Стив Жобсийн хит бүтээгдэхүүнүүд гарч байв. Виндоус анх гарч ирж байсан гээд бодохоор виндоусын хувьсгалын эрин гэж хэлж болно. Их сургууль төгсөхийн алдад салбарт маань нилээд том өөрчлөлтүүд гарч мэдээлэл технологи тал руугаа хүчтэй хэлбийсэн ч би элекстроникийн чиглэлээрээ сурсаар л байсан. Электроник тэр үед сайн хөгжих боломж байсан уу гэвэл байсан л даа Монголд.

В.Г: Тэр үед Монэл анх гарч ирж байсан билүү?

Н.Б: Байсан, гэхдээ бид нараас өмнө гарсан байсан. Бүр ТВ хийгээд эхэлчихсэн байсан. Гэхдээ манай үед бид нар бүх юмаа өөрсдөө хийдэг байсан юм. Миний л санахын биднийг их сургууль төгсөх алдад манай ангийн нэг залуу Эрдэнэт үйлдвэрийн автоматжуулалтын удирдлагын том систем гээд одоо бидний хэдэн сая доллараар аваад байдаг систем шиг 4 ширхэг том хэмжээний шкаф шиг цогц шийдэл хийж байлаа. Сая төрийн соёрхол хүртсэн Нацагням гээд залуугийн хийсэн шиг шийдлүүдийг тухайн үед бид аль хэдийн хийгээд тухайн үеийнхээр бол өчнөөн мянган рублийн бодит хэмнэлтийг гаргаад, тэр үедээ манай компани ч гэсэн маш боломжийн борлуулалт хийгээд ашиг орлого олж байсан түүх ч бий.  

В.Г: Тэр шийдлүүд тэр үедээ амжилттай болсон бол яагаад одоог хүртэл арилжааны хувьд бизнес болж яваагүй юм бол оо?           

Н.Б: Яг тэр шийдлээс цааш гаднаас бэлэн технологи, шийдлүүд нилээд орж ирж, тэдгээр бэлэн шийдлүүдийг манайхан хэрэглээд явчихсан. Тэр үед улсаас бодлогоор дэмжээд өгсөн бол электроникийн салбар өдийд нилээд хол явчихсан байх байсан. Ялангуяа үйлдвэрлэлийн автоматжуулалт, дээрээс нь электрон цаг зэрэг зүйлсийг бид бүгдийг нь хийж байсан. Кредит карт, картын чипийг хүртэл бид тэр үед судалж, туршилтууд хийгээд би жишээ нь дипломын ажлаа энэ чиглэлээр хийж байсан.

В.Г: Энэ үе чинь яг хэдэн он гэсэн үг билээ?

Н.Б: 1996, 1997 он хавьцаа байх. Тэр үед ажиллаж байсан залуусаас одоог хүртэл электроникийн салбараа орхиогүй ажиллаж буй хүмүүс багагүй бий. Жишээ нь, манай ангийн Баярпүрэв гээд залуу байна. Япон сурч, тэндэхийн том том лабораториудад ажиллаж байгаад ирээд одоо гар утасны математик дизайн, гаргалгаа, чип үйлдвэрлэлийн судалгааг хийгээд явж байна. Төслүүд нь эхэлчихсэн нилээд сайн явж байгаа ба цаашаа хөгжөөд явах бүрэн бололцоо байгаа. Миний хувьд электроникоосоо жаахан халиад мэдээлэл, технологийн салбар руугаа орчихсон гэсэн үг.   

В.Г: Тухай үед электроникийн анги гэж МУИС-т байсан уу, эсвэл шинэ тутам мэргэжил анги болж гарч ирж байв уу?

Н.Б: Угаасаа байсан. Манай электроникийн ангийн хувьд надаас дээшээ 4 анги байсан санаж байна. Өмнө физик гэдэг малгай дор цөмийн электроник гэж явдаг байсан юм шиг байна лээ. Одоо бол мэдээлэл, технологийн сургууль гэдэг нэртэй болсон. Захирал нь байгаа Лодойравсал багш манай доод талын төгсөлтийнх юм. Гэхдээ бас физик, электроникийн сургууль гээд үлдсэн байгаа юм билээ.

В.Г: Өөрөө түрүүн цухас дурдлаа. Оюутан байхдаа бөөнөөрөө нэг компанид орж ажиллаад ихэнх нь өдийг хүртэл ингээд хамтдаа явж байгаа гэж. Энэ баг, анги хамт олны хүч одоогийн танай бизнесийн ололт амжилттай холбоотой байдаг гэж боддог уу? Тухайн үед танай ангид хэдэн хүүхэд байснаас хэд нь MCS Электроникс руу орж байсан юм бэ?

Н.Б: Ер нь МУИС-ийн электроникийн ангид 20 гаруй хүүхэд л жил бүр элсэн ордог байсан. Харин төгсөхдөө ердөө 7, 8 хүүхэд л төгсдөг маш чанга курс байсан. Чангаараа алдартай сургууль байсан. Харин тэсч үлдээд төгссөн хүүхдүүд нь маш чанартай хүүхдүүд төгссөн байдаг гэж би хувьдаа ойлгож явдаг. Дамдинсүрэн, Дэмбэрэл гээд л багш нар нь ч тэр үед маш мундаг, хатуу ч гэсэн тэр үедээ өгөх ёстой боловсролыг бид нарт өгч чадсан хүмүүс. Манай ангиас төгсөж гарсан хүүхдүүд салбар бүртээ бүгд маш амжилттай ажиллаж, мэдээлэл технологи, бизнесийн салбарт тэргүүлж байгаа. Одоо энэ “Залуу зохион бүтээгч”-ийн ерөнхий шүүгч Лодойравсал, түүний хажууд сууж шүүдэг Цогжавхлан манай анги. Цогжавхлан маань ясны электроникийн хүн, Монголын ховорхон электроникчдийн нэг дээ. Түрүүний дурддаг Баярпүрэв, мөн Энхболд, Японы Хитачи корпорацийн системийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байгаа Батдэмбэрэл гэх мэт амжилттай яваа залуус зөндөө бий. Бид хоорондоо байнга харилцаатай байж, биесээ тусалж дэмжин одоог хүртэл хамтран ажилласаар л яваа. Энэ бүх зүйлс маань бидэнд олгосон дээд боловсрол, түүнийг заасан багш нар, чанартай их холбоотой гэж ойлгодог.     

В.Г: MCS Электроникс руу тухайн үедээ хэдэн оюутан ажилд орж байсан юм?

Н.Б: Тухайн үедээ 4 хүүхэд орж байсан. Одоо 3 залуу маань ажиллаж л байна. Харин Цогжавхлан маань өөрийн сонирхол, хоббигоо хөөгөөд мэргэжлийн ажлаа одоо хийж яваа.

В.Г: Нөгөө арай гэж төгсдөг 7, 8 хүүхдээс чинь бараг 50% нь тухайн үедээ MCS Электроникс ажилд орж байжээ дээ?

Н.Б: Тийм. Яг 50% нь. Одоо MCS групп-т ажиллаж байсан, ажиллаж байгаа 3 хүний нэг нь би. Нөгөө хоёр маань MCS холдингт, MCS интернэйшнлт одоо тус тус ажиллаж байна.

В.Г: Магадгүй 90-д оноос хойш төрсөн залуус картын бараа гэж мэдэхгүй, тухайн үеийн мэдээлэл, харилцаа холбооны нөхцөл байдлын талаар бараг ойлголт мэдэгдэхүүнгүй байгаа байх. Тэр үеийн мэдээлэл технологи, харилцааны холбооны салбарын талаар дурсвал?

Н.Б: Тэр үед гар утас гэж байгаагүй, компьютер ч байгаагүй. Тэр үед мэдээлэл технологи гэхээсээ илүү холбооны л салбар гэж ярьдаг байлаа. Тэгээд ердөө намайг оюутан болоод л төгсөөд гарахын хооронд асар их өөрчлөлт гарсан даа. Жишээ нь, анх пэйжер гэж гараад л шуугиулж байлаа. Би тод санаж байна. Интернэт гэж юм Монголд анх орж ирж байлаа. Интернэтийг анх их сургууль авч лабораторитаа суурилуулж байв. Тухайн үед систем байхгүй байсан тул юникс, ДОС-ийн орчинд хав хар дэлгэц дээр мөр мөрөөр юм бичдэг байв. Тэр үед анхныхаа имэйл хаягийг нээж хүнтэй харилцаад, имэйлийнхээ хариуг нөгөө хүнээс аваад их гайхаж, баярлаж, сонирхолтой байдаг байжээ. Тухайн үед манай ангийн нэг хүүхэд Японд байсан. Бид эндээс имэйл бичээд, өнөөх маань наашаа 5 мөртэй хариу бичээд л интернэт гэж ийм юм байна гээд л гайхан биширч байлаа. Монголд компьютержилт миний санахыг 1997 оноос эхлээд л хүчтэй явсан. Салбараа ерөнхийд л яривал эхлээд энэхүү компьютержилт явагдаад, дараа нь сүлжээ, интернэтийн давалгаа эхэлсэн. Авсан компьютерүүд нилээд олон болоод ирэнгүүт нөгөө хэдийгээ хооронд нь холбож ярилцуулах хэрэг гараад сүлжээ тавигдаж эхэлсэн. Сүлжээгээр дамжин хоорондоо харилцаж эхэлсний дараа энэхүү сүлжээгээ интернэтэд холбох хэрэг гарсан. Энэхүү үе маань ерөнхийдөө дуусч, хөгжлийнхөө дээд хэлбэрт хүрээд байна гэж харж байна. Одоо хөгжлийн дараагийн хэлбэр нь hardware буюу дэд бүтцийн дээр суудаг аппликэйшнийн эрин үе. Аппликэйшнийн хөгжлийн дараагийн хэлбэр Cloud ч гэдэг юмуу явах байх. Өөрөөр хэлбэл бие биеэсээ харилцан хамаарсан асар том сүлжээ болж байна гэсэн үг. Цаашид яах вэ гэхээр нэг хүн нэг компьютер гэдэг ойлголт байхгүй болно. Нэг хэсэг нэг өрх нэг комьютер, нэг хүүхэд нэг нөүтбүүк гэж ярьдаг байв. Энэ хөгжил маань хурдтай явсаар байгаад одоо бол нэг хүнийг тойроод 5 төхөөрөмж болчихоод байна. Ухаалаг гар утаснууд, таблет, зөөврийн компьютер, ширээний компьютер гээд л. ТВ хүртэл өнөөдөр компьютер болчихоод байна. Ухаалаг ТВ гээд. Алсдаа энэхүү хөгжил маань явсаар байгаад хувь хүн өөрөө төхөөрөмж авч явах шаардлагагүй болохоор. Жишээ нь, ухаалаг киоск шиг хүн хүссэн газраасаа дуртай мэдээллийн бааз руугаа орж мэдээлэл авах, өгөх боломжтой. Бүх юм Cloud дээр суурилах учраас хүнд бараг компьютер хэрэггүй болохоор. Очсон газар болгонд тусгай интерфэйс бүхий төхөөрөмжүүд байж байдаг болох хандлага байна.  

В.Г: Тэгвэл одоо флаш, хард диск гэдэг зүйлс бараг байхгүй болох нь ээ?

Н.Б: Тийм. Жишээ нь, эмнэлэг дээр очиход л тухайн эмнэлгийн ухаалаг системд бүх мэдээлэл, түүх чинь байж байна. Тэр бүх мэдээллийг цахим киоскоос нь авчихна гэдэг ч юм уу. Үүнийг machine to machine гэх мэтчилэнгээр нэрлэж байгаа. Интернэт дээр бүх юм байдаг, бүх төхөөрөмжүүд интернэтэд холбоотой байна гэдэг концепц хүчтэй явагдаж байна. Үүний үр дүнд дата буюу мэдээллийн асар том бүтэц бий болно. Энэ олон мэдээлэл дундаас хүн өөрт хэрэгтэйгээ олж авах хэрэгтэй болно. Манай компанийн хувьд ч гэсэн хөгжлийн энэхүү чиг хандлагыг дагаж hardware гэдэг зүйлийг нилээд сайн хийсэн. Сүлжээ гэдэг зүйлсийг нилээд сайн хийгээд сурчихлаа. Энэ хоёр зүйл бол бидний хамгийн сайн хийж чаддаг зүйлс болсон. Одоо бол бид аппликэйшн буюу software тал дээр маш их хөрөнгө оруулалт хийж, цагаа зарцуулж байна. 

В.Г: Өөрсдөө in-house хөгжүүлэлт хийж байна гэсэн үг үү?

Н.Б: Тийм. Манайд одоо жишээ нь 60 орчим системийн шинжээчид, software инженерүүд ажиллаж байна шүү дээ.  Бид цэвэр өөрсдөө системээ хөгжүүлж, бидний гаргаж буй бүтээгдэхүүн Монгол хүн, Монгол инженерийн бүтээл болж байгаа, болох учиртай юм. Ингэснээр нэгт, гаднаас хараат бус байж чадна; хоёрт, үнийн хувьд ч тэр харьцангүй хямд байх бүрэн боломжтой юм. За тэгээд дараагийн хөгжлийн үед маань cloud, дата төв байх юм. Иймэрхүү хөгжлийн чиг хандлагаар л явж байна даа.

В.Г: Их сургуулиа төгсөөд MCS Электроникст ажилд орж байсан үе тань магадгүй MCS групп өөрөө үүсгэн байгуулагдаад нэг их удаагүй байсан үе болов уу. Тухайн үеийн MCS холдингийн бүтэц бүрэлдэхүүн, тавьж байсан зорилго, бизнесийн чиглэлүүдийг одоогийн нөхцөл байдалтай харьцуулж дурсвал сонин байх даа. Магадгүй ихэнх нь тэр үед ганзагын наймаа гээд явж байхад хэдэн залуус нилээд зөвлөх үйлчилгээ, мэдээллийн технологи гээд арай ахисан түвшний юм ярьдаг орчинд ороход анх ямар мэдрэмж төрж байсан бол?

Н.Б: MCS групп 1993 онд үүсгэн байгуулагдсан. Өнгөрсөн жил 20 жилийн ойгоо хийсэн. Намайг анх ажилд ороход үүсгэн байгуулагдаад аль хэдийн тав, зургаан жил болчихсон байсан. Анх ажилд орж байхад лав тухайн үед Улаанбаатарт байдаггүй сайхан оффис, орчинд орж байсан. Намайг орох үед оффис нь барилгын зургийн институтын хажууд байдаг байв. 1-р давхартаа интерпресс хэвлэлийн үйлдвэртэй, 2-р давхартаа оффис нь байдаг байлаа. Орчноосоо гадна ажиллаж буй залуус нь маш эрч хүчтэй, тухайн үедээ их том бизнес сэтгэлгээтэй шал өөр орчин угтаж авсан. MCS компанийн тухайн үед эхлүүлж хийж байсан бизнес нь их оюунлаг бизнес байсан. MCS нэрний тайлал нь Mongolian Consulting Service гэсэн үг шүү дээ. Тухайн үед шилжилтийн хүнд үе байсан. Бидний ихэнх маань тархиа ажиллуулахаас илүү ходоодоо ажиллуулдаг байсан. Тэр үед MCS компани тархиа ажиллуулж мөнгө хийж болно гэдгийг бусдад харуулсан. Бид нар тухайн үед баян хүнийг үнэндээ ченж хүнээр л төсөөлдөг байсан. Махны ченж, машины ченж, арьс, ноолуурын ченж гээд л. MCS-ийн оффист анх ороход тэс өөр орчлон буюу бичиг цаастай зууралдсан, янз бүрийн төслүүд хэрэгжүүлсэн, гадаадын мэргэжилтэнгүүд сүлжилдсэн, англи хэлээр ярилцсан орчин л угтсан. Энэ бүх орчинг бүх болгоход уг компанийг үүсгэн байгуулагчид, Оджаргал захирал маш их зүйл хийсэн. Одоогийн энэ бүх бизнесийг суурийг тухайн үед тэгж л тавьж байжээ. Уг нь энэ зүйлсийг одоо ингэж бахархаж ярьмаар байхад зарим хүмүүс өнөөдөр их сонин байдлаар эсрэг талаас нь ярьж явдагт би дотроо маш их харамсдаг. Үнэндээ бол тэд нар тухайн үедээ асар их хөдөлмөр гаргаж байж орчин үеийн Монгол залуучуудын имижийг үүсгэсэн юм шүү дээ. Тэр үеийн залуус л өнөө үеийн соёлыг бүтээж, энэ цагийн үнэ цэнийг бий болгосон. Тэд тухайн үедээ маш их завгүй хөдөлмөрлөдөг байсан. Орой ажил тарж өгөхгүй. Ажлын цаг дуусчихаад байдаг, харимаар байдаг, хүмүүс нь ажлаасаа явдаггүй, тарж өгдөггүй. Оройны 10, 11 цаг хүртэл суух ердийн үзэгдэл байв. Тэгсэн мөртлөө өглөө эрт ирнэ. Ялангуяа манай электрониксийн Цэлмэг, Баяр гээд хоёр захирал маш их суудаг, гэртээ харьж өгдөггүй хүмүүс байсан. Би ч дотроо ямар сонин юм бэ, гэр орондоо харьдаггүй юм байх даа гээд гайхдаг байв. Тэндээс маш их юм сурсан даа. Тэд тухайн үед тэгж ажиллаж байсны хүчинд өнөөдөр их энэ бүтээн байгуулалт явагдаж, нүдэн дээр олон ажлууд биелэлээ олж байна шүү дээ. MCS группын түүхийг 3 хэсэгт хуваадаг. Эхний хэсэг нь импорт буюу гадны технологийг Монголд оруулж ирэх, нутагшуулах, борлуулагч, трэйдинг бизнес байсан. Хоёр дахь үе нь үйлдвэрлэл байлаа. Одоо явж буй гурав дахь үе нь бүтээн байгуулалтын үе юм. Дэд бүтэц, уул уурхай, төмөр зам, цахилгаан станц гэсэн нийгэмдээ өргөн цар хүрээтэй ажлуудыг хийж байгаа. Ер нь бол энэ компанийн хөгжил, улс эх орны хөгжил хоёр яг ингээд адилхан циклээр л явсан. Би азаар энэ бүх үеийг бүгдийг нь туулж, хамт байж ирсэн хүмүүсийн нэг нь.       

В.Г: Өөрөө тэгвэл MCS-т хамгийн удаан ажиллаж, бараг анхнаас нь шахуу явсан хүмүүсийн нэгт зүй ёсоор орох нь ээ?

Н.Б: Надаас өмнө, удаан ажиллаж буй зөндөө хүмүүс бий. Миний хувьд бол 1998 оноос хойшхи түүхүүдийг мэднэ ээ. Өнгөрсөн хугацаанд MCS маш олон ажлуудыг хийсэн. Хүмүүс зөвхөн гарт баригдаж, нүдэнд харагдсан зүйлүүдээр нь л хэмжих гээд байдаг. Нөгөө талаас биет бус олон үнэ цэнийг бий болгосон. Ялангуяа оюуны талын бизнесийн ноу хауг Монголд нилээд оруулж ирсэн. Энэ нь манай компанийн лидерүүдтэй шууд холбоотой. Жишээ нь, P&G, Coca-Cola компаниудаас санхүү, хүний нөөц, төслийн удирдлага зэрэг бизнесийн орчны маш олон системийг оруулж ирж нэвтрүүлсэн. Хамгийн сүүлд гэхэд л хөрөнгө оруулалт, мөнгө босгох, IPO гээд л юмыг яаж сонгодог утгаар нь хийх вэ гэдгийг харуулсан шүү дээ. Мөн одоо энэ барилгууд гээд л ажиллаж байна. Миний хэлэх гээд байгаа зүйл бол эдгээр бодит бүтээн байгуулалтаас гадна тэр болгоны мэддэггүй маш олон систем, стандартуудыг Монголд оруулж ирсэн.    

В.Г: Миний дараагийн асуулт яг энэ сэдэвтэй холбогдож байна. MCS гээд нэр хүндтэй компанийн соёл, MCS-шиг байх гэж хүртэл ярьдаг болсон энэ хамт олны багцалж буй гол хүчин зүйлсийн нэг нь манлайлагч, лидерүүдийн ур чадвар мэдээж байгаа байх. Түүнээс гадна хэсэг бүлэг хүнтэй шууд хамааралгүйгээр энэхүү орчил, систем, соёлыг бий болгож байгаа нууц нь юундаа байгаа вэ? ITZONE гээд туурга тусгаарлаад хэдэн зуун хүн удирдаад ажиллаж байхад MCS группын хэдэн мянган хүн дээр хэрэглэж байсан бизнесийн системийг шууд хуулж ажиллахыг зорьж байна уу, компанийнхаа соёлыг яаж үлгэр жишээ бүрдүүлж авч явж байна даа залуу захирлын хувьд?

Н.Б: Одоо бол би MCS компанийг төлөөлөн ярьж болохгүй. Харин дурсамж хэлбэрээр ярьж болно. MCS компанийн хийсэн олон ажлууд дундаас гол зүйл нь бизнесийг зөв замаар явуулахыг хичээж ирсэн зүтгэл юм. Одоо ингээд ажиглаж байхад зарим компаниуд өдөр тутмын үйл ажиллагаандаа л хамаг цагаа зарж байхад MCS компани менежмент, удирдлагын систем тал дээрээ их сайн төвлөрч, голлох хөрөнгө хүч, цагаа зарцуулдаг байсан юм байна. Одоо жишээ нь манай ITZONE компанийн хувьд процесс дээр суурилсан хүний нөөцийн програмыг олон жил үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа том компаниуд дээр очоод суулгахад тэд бас л нилээд түүхий байгаа нь харагддаг. Магадгүй тэд үйл ажиллагаа дээрээ хамаг анхаарлаа төвлөрүүлж хүчээ хуваарилаад эдгээр функцуудаа орхисон байх талтай. Харин MCS компани, Оджаргал захирал тухайн үедээ Лондонгийн их сургуулиас сайн багш нарыг нь, гадны том компаниудаас жишээ нь Кока Колагаас хамгийн шилдэг мэргэжилтэнгүүдийг нь урьж авч ирэн хүмүүстээ маш их сургалт явуулж, мэдлэг, мэдээллийг нь дамжуулж хуваалцуулдаг байсан. Тэднийг сайн сонсдог байсан, хурал зөвлөгөөн тогтмол хийдэг байсан, энэ асуудлыг яаж шийдэх вэ гэж гаргалгаан дээр нь суудаг байсан, өөрөө энэ бүх асуудлууд дээр биечлэн оролцож бусдыгаа манлайлдаг байсан. Оджаргал захирал өөрөө ганцаараа энэ олон төслүүдийг хийж чадахгүй шүү дээ. Иймээс гаднаас авч ирсэн тэдгээр туршлага, мэдлэг, ур чадвар, ноу хауг хамт олондоо түгээж, хуваалцаж багийн гишүүдээ жигд хөгжүүлж чадсан. Ингэснээр маш богино хугацаанд компани эрчтэй томорсон шүү дээ. Гол онцлох давуу тал энэ л гэж хардаг. Тэрнээс ганцаараа гүйгээд л байсан бол энэ бүх ажлыг хэн ч байсан хийж чадахгүй байх байсан. Багаараа ажиллаж чадаж байсан учраас бараг шахуу хийсэн бүх ажил нь амжилттай болж байсан байх. Одоог хүртэл MCS дээр тэр процесс тасралтгүй явж байгаа гэж ойлгодог. Үүгээрээ бусад өрсөлдөгч нараасаа ялгардаг болов уу. Хийж байсан зүйлс нь нилээд холыг харсан байсан нь одоо харагддаг. Би өөрөө энэ компанид 16 жил чанагдсан байгаа учраас эндээс маш их зүйлс сурсан байгаа. Иймээс энэ сурсан зүйлсээ ITZONE дээр түвшинг нь буулгахгүй авч явахыг хичээж байгаа. Надаас гадна надтай цуг ажиллаж байсан олон залуус цуг ITZONE дээрээ үлдсэн. Тэдгээр залуус маань компанийнхаа массыг бас манлайлан авч явж байгаа. Энэхүү масс маань бид хувьчлагдсанаас хойш жилийн хугацаанд маш сайн хадгалагдсан гэж би хэлнэ. Дээрээс манай хамт олон бүх хариуцлагаа өөрсөд дээрээ авсан учраас бид илүү их хүчин чармайлт гаргах шаардлагатай болсон. Жилийн хугацаанд эргээд харахад компанийн хэмжээнд эерэг олон үр дүн, үзүүлэлтүүд гарчээ. Өмнө хийж байгаагүй өндөр хэмжээний борлуулалтаа хийсэн ч гэдэг юм уу. Үүнийг би MCS-ээс авч үлдсэн сайн системийн үр дүн гэж хардаг. Энэхүү систем нь хэн нэг хүнээс үл хамаарсан байдаг бөгөөд энэхүү систем л манай бизнесийг сайн ажиллуулж байна гэж харагдаж байгаа.       

В.Г: Жилийн өмнө хувьчлагдсан танай компанийн кэйс бол Монголын хувийн хэвшлийн түүхэнд бас нэгэн шинэ алхам болсон. Энэ санаачлага ер нь аль талаасаа анх гарсан юм бэ? MCS Электроникс компанийн залуучууд нийлээд хувь нийлүүлэгч нартаа санал тавьсан уу, эсвэл хувь нийлүүлэгчид тань бид иймэрхүү юм бодоод байна, та нөхөд судлаад үзээч гэсэн үү?

Н.Б: Аль талаас гарсан санаачлага вэ гэхээс илүү энэүү процесс маань бизнесийн хөгжилтэй л холбоотой юм билээ. Ерөөсөө амьдралаас ургаж гарч ирдэг л процесс. Анх жишээ нь Америкт 1700 оноос бизнес, компани, групп үүссэнээс хойш 1920,1930 он хүртэл Management Buy-Out гэсэн энэхүү процесс тасралтгүй явж байсан юм билээ. Ялангуяа 1960-1970 онуудын хооронд энэхүү процессийн оргил үе нь Америкт тохиосон гэж үздэг. Форд ч гэдэг юм уу тухайн үеийн хөрөнгөтнүүд олон төрлийн бизнес рүү орж, бизнесүүд нь салбар бүртээ томорч тэлэхийн хирээр яах аргагүй хэдэн төсөл, чиглэл нь бүтээн байгуулалтын том салбарууд дээр төвлөрч эхэлсэн байдаг. Тэр үед нөгөө хэдэн үлдсэн жижиг буюу дайвар бизнесүүдээ яах билээ гэдэг асуудал гарч ирсэн. Нэг хүн энэ олон бизнесийг нэг дор удирдаж хянаж чадахгүй, бизнес тус бүр дээрээ хангалттай цаг зарж чадахгүй байх зэрэг асуудлууд үүссэн байдаг. Том групп компаниудын эрхэлж буй бизнесүүд дотор хоорондоо хамааралтай бизнесүүд байхаас гадна хоорондоо огт хамааралгүй бизнесүүд ч зөндөө. Жишээ нь, үйлдвэрлэл эрхэлдэг мөртлөө хажуудаа эмийн сангийн бизнес явуулдаг байдаг ч юм уу. Яагаад гэвэл хөгжиж буй зах зээл дээр бүх салбар боломж байдаг. Нэгэнт харагдаж буй боломж руу бүрэн ашиглахын тулд бизнесүүд олон юм бодолгүй ордог. Тэрнээс бус яг стратегийн зорилгоор бодлоготой шинэ бизнес рүү орсон түүх ер нь бол ховор байдаг. Боломж гэж хараад замбараагүй орсон салбарууд дахь бүх бизнесээ 100% удирдаж хянаж, цагаа зарцуулж чадахаа болиод ирэхээрээ тухайн бизнесийг авч явж байгаа менежерүүддээ тасалж өгч эхэлдэг ийм л практик байдаг юм билээ. Мэдээж өгөхдөө тусгай нөхцөл бүхий гэрээ контракт хийнэ. За чи энэ бизнесийг аваад яв, харин тодорхой хугацааны дараа чи энэ компанийн үнэ буюу миний оруулсан хөрөнгө оруулалтыг буцааж надад төлөөрэй, үүний дараа бүх бизнес чинийх болно оо гэдэг зарчимтай. Манай ITZONE компанийн хувьд яг адилхан процесс явсан. Хоёр талын алиных нь санаачлага гэхээс илүү бизнесийн орчин, хөгжилтэй холбоотой. Мэдээж өнгөрсөн хугацаанд MCS компани бизнесийн хувьд томорсон. Түүнтэй холбоотойгоор сүүлийн 2 жилд MCS групп дээр бизнесийн бүтцийн өөрчлөлтүүд хийгдэж, нилээд далайцтай судалгаа, шинжилгээнүүд хийгдсэн байгаа. Дээр ярьсанчлан компанийн мөчлөг, амьдралын үеийн 3 дахь шат буюу бүтээн байгуулалтын шат руу орсон байгаа. Худалдаа, үйлдвэрлэл, бүтээн байгуулалт гээд 3 үеийнхээ худалдааны үе шатынхаа үр шим, өгөөжийг хүртсэн, үйлдвэрлэл дээрээ хангалттай ажилласан, одоо бүтээн байгуулалтын том төслүүд рүү бодлогын хэмжээнд ороод эхэлсэн. Энэ үед бүтээн байгуулалтын томоохон төсөл, бизнесүүдтэй нь харьцуулахад анх эрхэлж байсан худалдааны бизнесүүд нь хэмжээ, ашиг, орлогын хувьд хамаагүй жижигхэн болж таарна. Ийм л дүр зураглал, судалгааг групп дээр гаргасан юм билээ. Манайх хувьчлагдсан хамгийн анхны компани нь биш л дээ. MCS компаниас анх Анун, Интерпресс, Медимпекс компаниуд биднээс өмнө менежментийн хувьчлалаар тусдаа гарсан байдаг. Манай компанийн онцлог нь хэмжээний хувьд болон хүний хувьд нилээд том, мэдээлэл технологийн салбарынхаа тэргүүлэгч компани нь байсан. Түүнчлэн миний бие болон манай багийн хамт олон MCS компанийн эзэдтэй ураг төрлийн ямар холбоогүй. Зарим хүмүүсийн ярьдагчлан ах дүүдээ эд хөрөнгө тасалж өгч байгаа процесс огт биш. Яг цэвэр Management Buy-Out онолын дагуу арилжааны нөхцөл дээр суурилсан хэлцэл хоёр талаас хийгдсэн. MCS компанийн зүгээс анхны томоохон хэмжээтэй менежментийн хувьчлалыг залуучууддаа хийсэн болохоор нилээд том хөнгөлөлт, тусгай хөнгөлөлттэй нөхцлийг бидэнд өгсөн. Хэт хатуу нөхцөл тавьсан бол аль аль талдаа маш хүнд шүү дээ. Эдгээр бүх нөхцөл байдлыг манай хөрөнгө оруулагчид, MCS группын удирдлагууд ухаалаг харж шийдэж өгсөн. Гэхдээ одоо дөнгөж эхний жил маань л өнгөрч байна. Цааш цаашид явах зам урт, хугацаа ч багагүй бий. Давтан хэлэхэд энэхүү санаачлага маань бизнесийн хөгжлөөс урган гарсан бөгөөд MCS групп дээр бизнесийн бүтцийн өөрчлөлт хийж байхад гарч ирсэн хувилбаруудын нэг байсан юм. MCS Электроникс компанийг өөрчлөх хоёр, гурван санал, хувилбар байсны нэг нь бидний дэвшүүлсэн менежментийн хувьчлалын санал байсан юм.  

В.Г: Management Buy-Out гэдгийг энгийнээр хэлбэл тухайн компанид ажиллаж байсан, итгэл үзүүлж буй хүмүүстээ хувь нийлүүлэгчид нь компанийнхаа хувьцааг үнэлэн тодорхой нөхцөлтэйгээр, тодорхой хугацааны дараа бүрэн шилжүүлэх процесс байгаа. Та нөхдийн хувьд энэхүү менежементийн гэрээний хугацаа нь ямар байдаг юм бол нууц биш бол?

Н.Б: 2017 онд бидний менежментийн гэрээний хугацаа дуусна.

В.Г: 2017 он хүртэл та бүхэн сар болгон ч юм уу, жил болгон тохирсон мөнгийг хувь нийлүүлэгчид шилжүүлэх ёстой. Бизнесийн орчин, үйл ажиллагаанаас болоод энэ тохирсон мөнгөө шилжүүлж чадахгүй тохиолдол гарвал яах билээ?

Н.Б: Бидэнд хийсэн хатуу гэрээ байгаа. Компанийн хувьцаа бол өмнөх хувь нийлүүлэгчдээс бидний нэр дээр шилжсэн байгаа. Арилжааны, бизнесийн гэрээ учраас хувьцааны эзэмшил буцах тусгай нөхцлүүд ч байгаа. Тэр тэр нөхцлийг биелүүлэхгүй бол хувьцаа буцаж анхны хувь нийлүүлэгчид дээр очно оо гэх зэрэг заалтууд бий. Эсвэл хувьцаа буцаахаас илүү санхүүгийн батлан даагч гээд гуравдагч этгээдийг оролцуулж болох зэрэг тусгай нөхцлүүд, янз бүрийн санхүүгийн механизмуудыг бид гэрээндээ тусгасан байгаа.

В.Г: Одоогийн байдлаар бол та бүхэн гэрээнд заасан санхүүгийн үүрэг хариуцлагаа ямар ч асуудалгүй биелүүлээд явж чадаж байгаа юу?

Н.Б: Чадаж байгаа. Эхний жилийн байдлаар бол маш амжилттай явлаа. Одоо хоёр дахь жил рүүгээ орж байна. Хүндрэл бэрхшээл харагдахгүй байгаа. Энэ үйл явдалд манай баг өөрсдийгөө нилээд сайн бэлдсэн байсан. Манай компанийн удирдлагын багууд маш сайн хоорондоо ойлголцож, нэгдэж цул баг болж чадсан. Нийтдээ манай бараг 20 гаруй залуучууд компанийнхаа хувь нийлүүлэгчид болсон шүү дээ.

В.Г: Яг одоо бол ITZONE компани маань 20 тусдаа хувь хүн бүхий хувь нийлүүлэгчийн бүтэцтэй болсон байх нь ээ?

Н.Б: Тийм. Дээрээс нь энэ 20 гаруй залуус маань өөрсдөө компанидаа ажиллаж хариуцлагаа үүрч буй баг юм. Эд маань ажилдаа улам хариуцлагатай ажилладаг болсноос гадна хамт олны уур амьсгал нилээд сайн бүрдсэн. Бид өөрсдөө гар мөн хамгийн гол нь санаа нийлсэн учраас л бид амжилттай, сайн явж байгаа болов уу гэж би боддог. Өөрөөр хэлбэл удирдлагын багийн нэгдэл л бидний амжилтын гол хүчин зүйл юм байна гэдгийг ойлгож байгаагаас гадна энэхүү нэгдлээ цаашид тогтвортой авч явахын ач холбогдлыг сайтар ухамсарлаж байгаа.

В.Г: 20 хувь нийлүүлэгчийн нэг нь өөрөө байгаа байх. Үлдсэн 19 хүнээ яаж сонгож, ямар шалгуураар компанийн хувьцаа эзэмшигч болгосон бэ?

Н.Б: Ерөөсөө л бүгд манайд ажиллаж байсан залуучууд. MCS Электроникс компани дээр байсан бараг 250 гаруй хүмүүсийг бүгдийг нь хувьцаа эзэмшигч болгох бололцоо байхгүй байсан л даа. Яагаад гэвэл тодорхой хэмжээнд компанийнхаа төлөө багагүй хариуцлага үүрсэн хүмүүсийг хувь нийлүүлэгчдийн бүрэлдэхүүнд оруулах ёстой. Бүх хүнд жигд хариуцлага хүлээлгэх, эсвэл ердөө хоёр, гуравхан хүнд л хариуцлага хүлээлгэх нь ч практик дээр учир дутагдалтай. Бидний гол шалгуурын нэг нь компанидаа олон жил ажилласан байх шаардлага байсан. Мөн энэ компанийн босголцоход жинтэй хувь нэмэр оруулсан хүмүүсийг оруулсан. Түүнчлэн компанийнхаа түлхүүр ажилчид, менежерүүд, удирдлагуудаа тус тус оруулсан байгаа.

В.Г: Анхныхаа ногдол ашгаа хэзээ тараана гэсэн төлөвлөгөө, мөрөөдөлтэй байна вэ?

Н.Б: Эхлээд ямар ч байсан гэрээнийхээ дагуу бүх өр, санхүүгийн үүрэг хариуцлагаа дуусгах ёстой. Түүний дараагаас л тараана даа. Ойрхон харагдаж байгаа. Хүн болгон л үүнийг тэсэн ядан хүлээж байгаа.

В.Г: ITZONE тусдаа гарснаар хуучин MCS-ийн бүрэлдэхүүнд байснаас компанийн санхүү болон менежментийн бүх үзүүлэлт хуучнаасаа эрс өссөн үү?

Н.Б: Ер нь тусдаа гарснаас гэдгээсээ илүүтэйгээр ерөнхий эдийн засгийн байдалтай холбоотойгоо, түүнчлэн биднийг бас бизнесийн аз ивээсэн ч гэдэг юм уу өнгөрсөн жилийн хувьд манай компанийн хувьд нилээд аятайхан дүр зураг гарсан. Олон том төслүүд хэрэгжүүлсэн, манай бизнес их тогтвортой байлаа, хуучин харилцагч нар маань биднийг маш сайн дэмжиж ажилласан. Эдгээр олон шалтгаануудын улмаас бид сайн ажилласан. Тусдаа гарснаас хойш компанийн үзүүлэлтүүд ямар ч байсан буугаагүй ээ.

В.Г: Эдийн засаг хямралтай байхад компанийн үзүүлэлт буугаагүй байна шүү дээ!

Н.Б: Тийм. Хэрэв макро түвшиндээ хямралгүй байсан бол бид маш том өсөлтийг хийчих байжээ гэж харж байгаа. Ямартаа ч төлөвлөсөн төлөвлөгөөгөө бариад л гарсан даа. Энэ жил ч гэсэн санхүү, эдийн засгийн байдал хүнд байна. Гэсэн бидний хувьд бизнес маань боломжийн аятайхан явж л байна.   

В.Г: Баттулга гэдэг хувь хүний хувьд оюутан цагаасаа хойш энэ компанийг тэргүүлэн яваа бүхий л хугацаанд хийсэн ажлуудаасаа өөрөөрөө хамгийн их бахархдаг, бусдын өмнө нүүр бардам үүнийг би хийсэн шүү гэж хэлэх бахархал юу вэ гэж асуувал?

Н.Б: Өөрөөрөө нэг их айхтар бахархдаг юм гэвэл надад ховор л доо. Менежментийн багийн энэ хувьчлалын процесс маань бүрэн дуусаагүй байна. Яг энэ ажлаараа бахархахад бол арай л эрт байна. Миний гол давуу бол энэ компанидаа удаан жил ажилласанд байсан. Энэ компанийг тусдаа аваад гарахад манай удирдлага, хувь нийлүүлэгчид бүгд намайг мэддэг, итгэсэн байх. Түүнчлэн олон жил эндээ ажилласны хувьд манай ажилчид ч бас надад итгэсэн байх. Яг энэ хоёр талын итгэлцлийн уулзвар дээр нь би байж таарсан юм шиг байгаа юм. Тэгэхээр би бол хувьдаа их зөв учрал бүрдэхэд зөв газраа байжээ л гэж өөрийгөө харж байгаа. Миний оролцоо учир зүггүй өндөр гэж хэлэхэд хаашаа юм. Манай компани маань өөрөө их ардчилсан бүтэцтэй компани. Шийдвэр гаргалтанд хүн бүр чөлөөтэй оролцож санал хүсэлтээ хэлэх эрхтэй, нээлттэй байх зарчимтай. Ер нь бол бахархал гэж энэхүү гэрээний үүргээ бүрэн биелүүлсэний дараа л ярих ёстой зүйл гэж бодож байна.

В.Г: Өмнөх асуултын яг эсрэг асуулт. Өнгөрсөн хугацаанд гаргасан хамгийн том алдаа эсвэл тэр үед тэгдэг байж дээ гээд одоог хүртэл харамсдаг зүйлс байдаг уу?     

Н.Б: Учир зүггүй харамсдаг зүйл надад харьцангуй бага байдаг. Яах вэ, хүмүүс хэлдэг л дээ жишээ нь гадаадад боловсрол эзэмших ёстой ч гэдэг юм уу. Надад дутагдалтай талууд бол мэдээж байгаа л даа. Гэхдээ би тэрэнд бол харамсдаггүй. Харин ч түүнийг давуу тал болгох гэж үздэг. MCS компанид удаан жил ажилласнаараа би маш их зүйлсийг сурсан. Үүгээрээ буюу нэг газар тогтвортой ажилласнаараа би бизнес, менежментийн сургуульд үздэгээс их зүйлсийг сурч чадсан. Дотроо олон газар хэсч ажилласан учир тэр чинээгээр олон зүйлсийг харьцуулж харж, ойлгож, сурч авсан. Олон өөр өөр компанид ажиллаж үзсэн хүний хувь энэ нь сул тал мэт боловч миний хувьд энэ маань давуу тал болсон гэж би боддог. Үүгээрээ би залуучууддаа нэг юмаараа тууштай явбал их зүгээр шүү гэдэг мессежийг өгмөөр байгаа юм. Гол нь зорилгоо зөв тавиад дуртай ажлаа л хийх ёстой. MCS компани дотроо ч гэсэн нэг компанидаа хамгийн удаан ажилласан хүнээр би шалгарчих байх. Бусад маань ротаци хийгээд өөр салбарын олон компаниудад ажиллаж байгаа. Би өөрөө нэг газраа удаж буйдаа огт харамсдаггүй. Яагаад гэвэл анхнаасаа явсан компани маань нүдэн дээр томроод, өсөөд хөгжөөд, ярьж эхлүүлж байсан төслүүд маань бодитой хэрэгжээд байхаар үр дүнг нь харах гээд харин ч улам сонирхолтой болоод байдаг. Яагаад уул уурхайд ордоггүй юм гэж асуудаг хүмүүс байдаг. Яагаад гэвэл тэр бол миний сонирхолтой ажил биш. Том, жижиг нь хамаагүй, гол нь хүн өөрийн сонирхолтой ажлаа хийгээд, үр дүнг нь хараад, ажил дээрээ хийсэн үйлдэл болгоноос таашаал буюу кайф авч байж амжилт гаргана шүү дээ. Манай мэдээллийн технологийн төслүүд багагүй хугацаа шаарддаг. Нэг процессийн програм бичихэд бараг 3 жил шаардагдах жишээтэй. Инженер хүний нэг онцлог нь нэг ажил эхлүүлсэн бол заавал дуусгаж байж санаа нь амардаг. Ажлаа бүрэн дуусгаж байж том кайф авдаг хүмүүс байдаг юм. Гэхдээ ажлаа бүрэн дуусгах хүртэл нилээд юм болно. Тэр бүх процесст би өөрөө оролцоод, асуудлыг нь хайлцаад, шийдлийг нь олоод явах сонирхолтой байдаг. Тийм учраас л одоог хүртэл нэг компанидаа байгаад байгаа хүн дээ би.    

В.Г: 20 хувь нийлүүлэгчээс бусад танай 180 гаруй ажилчдын хувьд ихэнх нь MCS Электроникоос ирсэн байгаа байх. ITZONE компанийн хувь нийлүүлэгч биш тэдгээр хүмүүсийн хувьд яг гар дээр авдаг цалин нь хуучнаасаа өссөн эсвэл буусан зүйлс байгаа юу?

Н.Б: Цалин бол мэдээж хөдөлмөрийн зах зээлийнхээ хуулиар л явна. Манай компани л ганцаараа цалинг өндөр тогтооно, эсвэл бага өгнө гэсэн ойлголт байхгүй. Хөдөлмөрийн зах зээл дээр мэргэжилтэнүүдийн цалин өсвөл бид дагаад өсгөхөөс л өөр аргагүй, буурна дагуулаад л буулгана. Мэдээлэл технологийн компаниудын хэмжээ жишээ нь уул уурхайн салбартай харьцуулахад их жижигхэн шүү дээ. Тэгэхээр уул уурхайн компанийн жишиг цалинг бид хараахан олгож чадахгүй л гэсэн үг. Гэхдээ манай гол менежерүүд, удирдлагууд цалингаас гадна компанийн бодлого, ашиг орлогоос хамаарсан янз бүрийн урамшуулал, нөхцлүүдийг эдлэх боломжтой. Түүндээ тэдгээр залуус маань сэтгэл хангалуун байдаг болов уу гэж би бодож байна.

В.Г: Нууц биш танай компанийн жилийн борлуулалтын орлого одоо хэдэн төгрөгт эргэлдэж байна? Түрүүн өөрөө MCS группын худалдаа, үйлдвэрлэл, бүтээн байгуулалтын мөчлөгүүд болон бизнесийн бүтцийг өөрчлөлт хийсэн тухай дурдаж байсан. Эдгээр судалгааг хийхэд жишээ нь компанийн жилийн борлуулалтын орлого нь хэдээс доош байгаа бол ер нь хувьчилсан нь дээр дээ ч гэдэг юм уу стандарт, бенчмарк гарсан болов уу?

Н.Б: Манай компанийн хувьд хэмжээний хувьд бага гэдэг үзүүлэлт нь байсан байх. Түүнээс гадна манай дээр нэг онцлог, шалтгаан байгаа шүү. Тэр нь тендэртэй холбоотой асуудлууд. MCS-ийг хүмүүс тендэрчин гээд их шүүмжилдэг шүү дээ. Үнэн чанартай MCS Электроникс буюу манай компани л хамгийн их тендэрт ордог нь юм. Би одоо хэлье. Бид тендэрт орж байсан, одоо улам их орно. Тендэр манай бизнесийн орлогын нилээд том хувийг эзэлдэг юм. Магадгүй тендэртэй холбоотой энэ явган яриа нь MCS-ийн бүтээн байгуулалттай холбоотой ажлуудад чөдөр тушаа болж байсан байх талтай. MCS тендэрт орлоо л гэнэ. 10 сая төгрөгийн тендэрт ороход л хэрэг хийчихсэн юм шиг нэр зүүнэ. Манай нийгмийн ойлголт, хандлага нь өөрөө бас их сул байна л даа. Бизнесийг ойлгох ойлголт, үндэсний бизнес гэж юу юм, хөрөнгө оруулалт гэж юу юм гэх зэрэг ойлголт манай иргэдэд маш бага байна. Энэ дутуу дулимаг ойлголт дээр нь тоглодог улстөрч, элдэв янзын хүчин, нөлөөллүүд байна. Эдгээрийг бид ажиглаад л сууж байдаг. Магадгүй бидний хувьчлах нэг шалтгаан нь энэ асуудал байсан байх. 2013 онд манай компани 51 тэрбум төгрөгийн борлуулалтыг хийсэн байгаа.  

В.Г: Энэ борлуулалт нь Монголын мэдээллийн технологийн зах зээлийн хэдэн хувь гэсэн үг үү?

Н.Б: Ойролцоогоор 30% буюу зах зээлд тэргүүлэгч нь гэж судалгаагаар гарсан.

В.Г: Танай хамгийн ойрын өрсөлдөгч гэвэл хэнийг нэрлэх вэ?

Н.Б: Мэдээллийн технологийн салбар маань их өргөн л дөө. Дэд салбар бүр дээр бидэнд хэд хэдэн өрсөлдөгчид бий. Бид 4 чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Компьютер, тоног төхөөрөмж нийлүүлэлт, програм хангамж, систем интеграци, мэдээлэл технологийн үйлчилгээ гэсэн 4 чиглэл. Бүгдийг нь нийлүүлээд Total ICT solution нийлүүлэгч болох гэсэн зорилготой бид явж байгаа. Нэгэнт тендэр ярьсан учир хэдэн зүйл хэлмээр байна. Бид тендэрт оролцоод авчихаар л авсан өгсөн гэдэг муу нэр зүүдэг. Угаасаа засаг бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ худалдан авахын тулд л тендэр зарладаг биз дээ. Тэрийг хэн нэгэн л авч таарна шүү дээ. Шалгуурыг даваад тендэрийг ном журмаар нь авсан хүнээ гоочилдог. Тэгвэл өөр хэн тендэрт орох ёстой юм бэ? Яагаад тендэрийг олон хүн, компани авч болдоггүй юм? Тендэр гэдэг чинь авъя гээд л шууд авчихдаг эд биш шүү дээ. Маш нарийн шүүлтүүр, олон шат дамжлага бүхий шаардлагыг давж байж шалгардаг. Тендэр шалгаруулдаг маш том бүрэлдэхүүнтэй нүсэр комисс байна. Манай компани тендэрт бэлдэх гэж ямар их цаг хүчээ зарж, ямар их судалгаа, шинжилгээ хийдэг гэж чи санана. Хүмүүсийг тендэр гэхээр л муу, муухай гэж ойлгодог ойлголтоос салаач ээ, аль дээр үеийн социализм, коммунизмийн сэтгэлгээгээ хаяач ээ л гэж хүмүүст хэлж, ойлгуулахыг хүсдэг. Үүнийг яг ингээд хэлдэг хүмүүс бас байхгүй юм аа. Зориглоод хэлэх л ёстой. Тендэр бол манай бизнесийн чухал хэсэг. Яагаад гэвэл засгийн газар өөрөө нийт эдийн засгийхаа хамгийн том худалдан авагч нь байдаг. Нийгэм, улс орныхоо асуудлыг шийдэхийн тулд төр олон яам, тамгын газар, тэнд ажиллаж буй олон мянган хүмүүсээр дамжуулан ажлаа хийдэг. Өөрөөр хэлбэл тэнд мэдээлэл, технологийн асар их хэрэгцээ, шаардлага бий гэсэн үг. Одоо ялангуяа “Ухаалаг төр” гэж яриад байгаа үед энэ хэрэглээ улам их болно. Энэ хэрэглээ чинь тэр чигээрээ мэдээллийн технологийн шийдлүүд. Энэхүү шийдлүүд дээр суурилан төр иргэдэд үйлчилгээгээ үзүүлэх гээд байгаа юм. Энэ шийдлийг бий болгох, худалдан авах, суурилуулах, сургалт хийх процессийг чинь төр тендэрээр шалгаруулдаг. Эдгээр тендэрт бид орно. Ороод ажил хиймээр байна шүү дээ. Зах зээлд тэргүүлэгчийн хувьд мэдээллийн технологийн салбараар дамжуулаад улс эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулмаар байна. Бид үүнд оролцох ёстой. Энэ бид бидний хариуцлага байхгүй юу. Нөгөө талаасаа бид тендэрт оролцохгүй, арагшаа суугаад байж болно л доо. Гэтэл бид 200 ажилчинтай үндэсний компани яагаад төрийн ажлыг ном журмаар нь авч болохгүй вэ гэж өөрсдөөсөө асуумаар байдаг юм. Ийм учраас л би энэ асуудлыг хөндөөд, олон нийтэд зөв мэдээлэл өгөх гээд байгаа юм.  

В.Г: Групп, холдинг компаниудын хувьд миний анзаарсан нэг зүйл байдаг юм. Групп компани маш олон төрлийн бизнесийн чиглэлүүд рүү зэрэг зэрэг орсон байдаг. Өөрөөр хэлбэл компаниуд дээр голлох зардал гаргадаг ихэнх бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг нөгөө нэг охин компаниуд нь үйлдвэрлэдэг байх жишээтэй. Ингэхээр охин компаниуд хоорондоо чи группын компани юм чинь бидэнд хамгийн бага үнээр бараагаа өг, бараг өртгөөр нь өг, нөгөө талаас худалдагч тал нь чи бас манай группын компани юм чинь манай бүтээгдэхүүнийг тэргүүн ээлжинд шууд худалдаж ав гэх зэргээр бие биенийнээ үнэ цэнийг унагаах байдал ажиглагддаг. ITZONE-ийн хувьд туурга тусгаарласнаас хойш MCS-ийн харъяа компаниудад зардаг байсан борлуулалт буурч байна уу, эсвэл эсрэгээрээ их том ачаа нуруунаас суларч байна уу? Иймэрхүү зүйлс анзаарагдах юм уу?

Н.Б: Анхнаасаа MCS группын худалдан авалтын журам дээр тодорхой заагаад өгчихсөн байдаг юм. Гэрээ байгуулах, худалдан авалтын процессийг зах зээлийн зарчим дээр л суурилан хийх ёстой гээд. Мэдээж аль болох группынхээ компанийг дэмжвэл сайн, гэхдээ алба бол байхгүй. Одоо ч гэсэн тийм байгаа. Цэвэр итгэлцэл, бараа үйчилгээний чанар, үнийн бодлогууд дээр суурилж л шийдвэр гардаг. Бусад компаниас манай санал илүү гарахааргүй, доголдолтой бүтээгдэхүүн нийлүүлсэн бол угаасаа манайхыг сонгохгүй. Бид ч гэсэн хэн ч байсан хамаагүй бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээ чанартай хүргэх тал дээр хичээж ажиллах ёстой. Би энэ зарчмыг л маш их дэмждэг. Компани өөрөө дархлаатай байж гэмээнэ цаашаа явах ёстой шүү дээ. Дээрээс хүчээр явуулсан компани бол угаасаа удаан наслахгүй л дээ. Зах зээлийн зарчмаар л явдаг байсан, одоо ч тэр л зарчмаараа явж байгаа.  

В.Г: Та хэд тусдаа гарснаасаа хойш MCS группын компаниуддаа үзүүлдэг үйлчилгээгээ өөр компаниудад алдсан тохиолдол гарсан уу?

Н.Б: Ер нь байгаа байгаа. Арилжааны журам дээрээ суурилаад л, технологи дээрээ суурилаад л зарим нэг манайд байхгүй технологийн шаардлага ирвэл бид хийж чадахгүй, өөр нэг компани сонгогдоод л ажиллана. Тэр тал дээрээ бүх үйл ажиллагаа шударга зарчим дээр суурилан явж байгаа.

В.Г: Цалин гэснээс түрүүн анх MCS-д ажилд орж байсан түүхээ ярьсан даа. Тухайн үед MCS-д ажилд ороход хэдэн төгрөгийг цалин өгч байсан бол?

Н.Б: Анх бол би 29,500 төгрөг авч байсан. Туршилтын хугацаа дууссаны дараа 49,500 төгрөгийн цалин авч эхэлсэн дээ. Тэр үеийн цалин нэг иймэрхүү л байсан даа. 

В.Г: Хувь хүн талаасаа нийгэмд эзлэх байр сууриа тодорхой хэмжээнд Баттулга захирал олжээ. Нийгмээ хоёулаа том зургаар нь харвал болж байгаа зүйлсээсээ илүү болохгүй байгаа юмнууд нь их ч болоод байгаа мэт харагдах юм. Хотын соёл, авилга, улстөржилт, буруу хандлага гээд л. Эдгээр асуудлуудыг шийдэх шийдлийг юу гэж хардаг бол? Мөн Баттулга гэдэг хувь хүн талаасаа ямар бодитой хувь нэмэр оруулж чадахаар байгаа вэ?

Н.Б: Нэгэнт ярилцлагаараа манай компанийн менежменийн хувьчлалын талаар хөндсөн болохоор би бас нэг зүйлийг хэлэхийг хүсч байна. Одоо бидний үе, залуучууд, идэр насныханы үе, 30-40 насныханы үе ч гэдэг юм уу ирж байна аа. Энэ нас ч гэсэн тухай хүмүүсийн хувьд өөрсдийгөө хувь, хувьсгалын хувьд дараагийн шатанд гаргах, илүү том сорилттой тулгарах, өөрсдийгөө харуулах үе гэж боддог. Ийм насны улсуудын хувьд ч гэсэн өөрсдийн гэсэн амбиц байгаа. Олон залуучууд энтрепренёр болох гэж оролдож байгаа. Миний үед гэвэл газрын лиценз гэж юм байсангүй. Хувьчлал гэж байгаагүй. Бүгдийг нь аваад дуусчихсан байсан. Тэр үед юугаа ч мэдэхгүй жаахан байсан. Одоо ингээд харахад газар байхгүй, хувьчлаад авчих төрийн объект байхгүй, уул уурхайн лицензүүд нь дуусчихсан, хөшүүрэг хийж босч ирэх бизнес байхгүй болжээ. Одоо тэгээд бидний үеийнхэн яах юм бэ? Лицензтэй хүмүүс нь баяжаад, лицензгүй хүмүүс нь ердийн ажил хийсэн болоод л яваад байх юм уу гэсэн асуудал тулгарч байх юм. Би юу гэж боддог вэ гэхээр залуус бидэнд лиценз байна аа. Тэр бидний оюуны лиценз буюу боловсрол, ур чадвар юм. Үүний дараа багийн ажиллагаа гэсэн чухал юм байгаа. Залуучууд лицензээ олж авахын тулд маш сайн баг байгуулж бүрдүүлэх ёстой. Санаа, үнэ цэнэ нийлсэн баг байгуулж оюуны лицензээ баталгаажуулж чадсан байхад бид бусдад байгаа газар, уул уурхайн лицензүүдийг худалдаж авч чадна аа. Бусад уул уурхай, газрын лицензтэй хүмүүс дунд компаниа авч явж чадахгүй, хүмүүсээ удирдаж чадахгүй, бизнесээ урагшлуулж чадахгүй байгаа хүмүүс байгаа байх. Тийм хүмүүс байгаа бол тэр ажлыг нь хуваалцаад хийгээд өгчих залуусын багийг бид өөрсдөө бүрдүүлж бий болгох ёстой. Тийм итгэл үнэмшил надад байдаг. Энэ итгэл үнэмшлээ манай компани энэхүү менежементийн хувьчлалаараа хэрэгжүүлж байгаа. Надад бол ямар ч лиценз байхгүй, өөр ямар ч бизнес байхгүй, ямар ч хөрөнгө байхгүй залуу хүн. Өдийд Монголд шинээр компани байгуулаад амжилттай явах нөхцөл харьцангүй хязгаарлагдмал байна. Бараг бүх нөөцүүд аль хэдийн хуваарилагдсан, олон фракц, бүлэглэлд хуваагдсан, компаниуд нилээд хөгжсөн, аль ч салбарт орох өрсөлдөөн нилээд хурц болчихсон. Start-up компани байгуулаад явахад Монголын бизнесийн орчин тийм сайндаа орохгүй л дээ. Би ч залуучууддаа хэлдэг юм. Бид итгэл үнэмшлээ алдаагүй, алдахгүй ээ, бидний өмнө том ирээдүй байна, тэнд хүрэхийн тулд бид энд хамтдаа байгаа гэж. Тиймээс залуучууд хэзээ ч бууж өгч болохгүй, үүний тулд өөрсдийгөө маш сайн боловсруулж, хөгжүүлэх ёстой. Ажил дээрээ сайн гүйцэтгэл гаргаж мэрийхээс гадна хамгийн гол нь хоорондоо эвтэй найртай байж багаар ажиллаж сурах нь чухал. Нийгэмд маань болж байгаа зүйл их байгаа, болохгүй бүтэхгүй байгаа зүйлс ч их байна. Харьцангүй ойлголт гэж зүйл байдаг даа. Манайхан болохоор нэг бол буруу, нэг бол зөв гээд хоёр экстрим талд гарчих гээд байдаг. Дээрээс нь манайхан юманд мундаг дүгнэлт өгдөг хүмүүс болчихсон. Захын нэг хүн л тэр чинь тийм байдаг юм гээд Монголын улстөрийг тэр чигээр нь дүгнэчих жишээтэй. Гудамжинд таарсан жирийн хүн нь Монголын эдийн засгийн талаар анализ хийгээд л дүгнэлт өгөөд л бүгдийг нь яриад дуусгачихдаг. Энэ бол маш хэцүү л ойлголт л доо. Баабар гуайн сүүлд хэлсэн үг маш их таалагдсан. Яг миний дотроо бодож явдаг зарчим. Эхлээд өөрийгөө л болгочих, хар толгойгоо л болгочих. Дараа нь эцэг эхээ асар аа гээд. Би дүүдээ хүртэл яг ингэж хэлдэг. Өөрийгөө болгоогүй юм байж эцэг эхдээ санаа зовоод л архи уугаад уйлаад явдаг залуус байдаг. Иймээс мэдэхгүй бусдыг дагаж битгий туйлшир, өөрийн гэсэн үнэ цэнэтэй, өөрийн бодолтой байгаач ээ гэж хэлмээр санагддаг. Мөн залуучууд маань битгий буруу хүнд уруу татагдаж байгаач ээ, уруу татагдахдаа манайхан их амархан юм аа. Гэхдээ манай залуучууд дунд өөрийн бодолтой, нэг хүний ПР-ийг хараад шууд тийм байна гээд хүлээж авдаггүй, маш сайн боддог, олон талаас нь мэдээлэл цуглуулж судалж байж шийдвэр гаргадаг залуус байгаа, гэхдээ цөөхөн. Хэрэв бид ингэж мэдээ, мэдээллийг боловсруулан судалж шийдвэр гаргадаг болчихбол одоо тэнд улстөр хийгээд байгаа нөхдүүдийн ажил ажил болохгүй ээ л гэсэн үг. Дээрээс нь дор дороо хийх ёстой ажлаа хийсэн шиг л хий гэж хэлмээр байна.        

В.Г: Өөртэй чинь санал нэг байна. Өөрийн тань хэлсэн жишээнүүдийг сонсоод сууж байхад яг өнөөгийн хэвлэл мэдээлэл ба улстөрийн орчин л нүдэнд шууд харагдаж байна. Нэг нь сенсаац үүсгээд хаядаг, олон нийтийн хариулт нь 2 экстрим туйл дээр л гардаг.  

Н.Б: Бид яг үнэндээ хүмүүсийн тоглоомон дунд орсон хүүхэлдэй шиг байх гээд байна шүү дээ. Тийм хүүхэлдэй болохгүйн тулд бид өөрсдийн гэсэн дүгнэлт, үнэлэмж, үнэ цэнэтэй байх ёстой. Магадгүй залуучууд маань зарим нөхцөлд шууд санаа бодлоо хэлэхээсээ илүү эхлээд асуулт асууж байх ёстой ч юм шиг. Энэ хүн буруу, энэ компани муухай гэхээр бүгд буруу гээд орилох биш хэн нэг нь ядаж яагаад эдний буруу юм бол гэж асуух ёстой. Нийгэмд үгээ хэлэх эрхийг ардчилсан хувьсгал олгосон ч залуус бид зөв мэдээллийг нь ялгаж салган ойлгож тунгаадаг баймаар байгаа юм.

В.Г: Дээрх сэдэвтэй холбоотойгоор ер нь та Монголын хэвлэл, мэдээллийн салбарыг юу гэж бодож, яаж харж явдаг вэ?

Н.Б: Монгол улс зах зээлд шилжээд 20 гаруй жил боллоо. Энэ хугацаанд их ч олон салбар хөгжлөө. Жишээ нь манай эдийн засаг, банк санхүүгийн салбар, хувийн хэвшил, мэдээллийн технологийн салбар гэх мэт. Morgan Stanley гэх зэрэг гадны том хөрөнгө оруулалтын банкуудад ажиллаж байсан Монгол залуус ирж байна, Япон, АНУ-д ажиллаж байсан өндөр зэрэглэлийн систем болон software инженерүүд манайд ажиллаж байна. Харин Монголд огт хөгжихгүй байгаа 2 салбар л байна. Энэ нь замын салбар ба хэвлэл мэдээллийн салбар. Хүмүүсийг нь харахад л ямар ч боловсрол, ёсзүйн хандлага харагддаггүй. Бизнесийн салбарт гэхэд л Харвард, MIT-д сураад ирсэн залуус ирээд амжилттай ажиллаж байхад хэвлэл мэдээллийн салбарт байна уу? Бодвол байдаг л байх. Харин тэр хүмүүсийгээ бусад нь дээш нь гаргаж ирдэггүй юм уу, дараад байдаг юм уу бүү мэд. Чухам тэр л хүмүүс чинь энэ салбараа чирч авч явна шүү дээ. Бизнес процесс чинь яг энэ зарчим дээр л явдаг. Манайд жишээ нь гадаадад төгсөж ирсэн, тэнд ажиллаж байгаад ирсэн залуус бусдыгаа чирээд аваад явдаг. Бусад нь ч тэрийгээ дагаад явдаг. Товч хэлбэл энэ салбар шинжлэх ухаанч биш бөгөөд хэт бусдын нөлөөнд автсан л гэж боддог. Замын салбар байна бас. Намайг жаахан байхад 20 жилийн өмнө Монголчууд зам тавьж чаддаггүй байсан. Одоо хүртэл зам хийж чадахгүй л байна. Гэтэл бид компьютерийн сүлжээ тавьж, суурилуулж чадахгүй гэж хэлдэггүй шүү дээ. Замын салбар маань үнэхээр хөгжмөөр байна шүү дээ. Нарны замыг бусад замтай харьцуулаад хар л даа. Үнэхээр харамсдаг. Учир нь зам дээр бид маш их хөрөнгө зарж байна. Бүгд салхинд хийсч байна. Ямар нэг бүтээн байгуулалтыг бонд ч юмуу өр тавьж хийдэг. Ингэж мөнгө зарж хийж байгаа юмнуудаас бодитой ажлууд хийж үлдээмээр байна. Тэгэхгүй жил бүр зам засаад л салхинд хийсгээд байвал ёстой хайран мөнгө шүү дээ. Хэвлэлийн мэдээллийн хувьд илүү шинжлэх ухаанч, оюунлаг, мэргэжлийн болж хөгжөөсэй л гэж бодож явдаг.

В.Г: Гоё оюунлаг, шинжлэх ухаанч юм бичихээр хүмүүс уншдаггүй, сонин сэтгүүл нь зарагддаггүй юм биш үү? Массын уншдаг юм нь хов жив, шар мэдээ талаа голлоод байх шиг?

Н.Б: Тэр үнэн. Тэгэхээр салбарын сэтгүүлч нар нь өөрсдөө эхлээд хөгжсөн байх ёстой. Хэвлэл мэдээллийн салбарт ч адилхан нийгмийн хариуцлага гэж байх ёстой. Муухай юмаа бичиг бичиг, гэхдээ оюуныхаа юмаа давхар бичиж явж байх ёстой болов уу. Тэгээд энэ хоёр сэдвийнхээ нийт агуулгад эзлэх хувийн жинг нь жилээс жилд оюунлаг тал руу ихэсгээд явмаар байна шүү дээ. Огт шар юм бичихгүй байх, эсвэл Монголчууд нь ингэж сенсаацтай мэдээнд хөтлөгддөг биш л дээ. Гадаадын бүх л улсад адилхан байгаа. Гол нь эх сурвалж нь тодорхой, баримттай байх ёстой, дээрээс нь эдгээр ялгаатай агуулга бүхий контентуудын зөв тэнцвэрийг маш сайн олох ёстой байх аа. Үүнийг хөгжсөн, боловсорсон сэтгүүлч, манлайлагч нар л хийж чадна.

В.Г: Магадгүй яг энэ яриад байгаа хэвлэл, мэдээллийн салбарын бугширсан асуудлуудыг шийдэх шийдлийг гаргах хамгийн ойрхон салбар нь мэдээллийн технологи биш үү? Одоо нийгмийн сүлжээ гээд л үнэгүй, ардчилсан дэд бүтэц гараад ирлээ. Төрөл бүрийн Монгол аппликэйшн хийх Монгол инженерүүд нь байна. Төрөл бүрийн ухаалаг төхөөрөмжүүд элбэг болчихлоо шүү дээ. Өөрөө ер нь хир “нийгмийн сүлжээчин” бэ?

Н.Б: Мэдээж аж холбогдол өгнө. Би твиттерийг бол байнга үздэг. Мөн фэйсбүүк харна. Мэдээлэл, технологийн хүн тул гол линк, мэдээллийн эх сурвалжуудыг байнга үзнэ. Зарим хүмүүс үүнийг цагаа үрсэн ажил гэж боддог юм байна лээ. Би бол цагаа үрдэггүй. Сошиал медиа хэрэглэдэг гэхээр хүмүүс их завтай хүн ойлгоод байдаг. Үнэндээ цаг ордоггүй байхгүй юу. Угаасаа завтай хүн гэдэг ойлголт чинь харьцангүй шүү дээ. Хүн өөрөө цагийг удирдах ёстой болох цаг хүнийг удирддаггүй юм. Сошиал медиа хэрэглэхэд завсаад байх юм байхгүй л дээ. Лифтэнд орох хооронд хэдэн секүнд, минут харахад л хангалттай. Твиттер, фэйсбүүк бол мэдээ, мэдээлэл гэхээс илүү тренд заагч юм. Юм байнга өөрчлөгдөж байдаг, тэр өөрчлөлтийг эндээс харах боломжтой. Ямар ч хүн аливаа өөрчлөлтийг маш анхааралтай ажиглаж байх ёстой. Би өөрөө өөрчлөлтөнд дуртай хүн. Дээрээс нь жишээ нь твиттер дээр маш олон хүний үзэл бодол богино хугацаанд өөрчлөгдөж байхыг харах маш сонирхолтой байдаг. Тэрнээс биш би хүний хов живэнд автаад жиргээнд ордоггүй, угаасаа тийм зүйлд дургүй. Сайт, бусад хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн хувьд ч гэсэн адилхан. Аль салбарууд дээр ямар динамик явж байна, юу яаж өөрчлөгдөж байна гэдгийг харах гэж л цаг зарцуулдаг. Яагаад хүмүүс сошиал медиа, нийгмийн сүлжээ гээд ороод байна, шуугиад байна гэдэг чинь бас нэг юм хэлээд байна шүү дээ.

В.Г: Орой гэртээ очоод гар утаснаасаа салахгүй байна, намайг тоосонгүй гээд эхнэртэйгээ ам муруйж байна уу?

Н.Б: Тийм юм байгаа, гарч байсан. Гэхдээ энэ асуудлыг би зохицуулаад баланстай явдаг. 

В.Г: Нийгмийн сүлжээ ингэж хүчтэй болж байгаа үед хуучин шигээ ТВ үзэж, сонин уншихаа бараг больж байна уу?

Н.Б: Багасаж байгаа. Гэхдээ хүний, гэр бүлийн тогтсон ёсон, тогтсон зарчим маягийн юм байна л даа. Жишээ нь орой хоол идэнгээ Цагийн Хүрдээ үзнэ. Албан ёсны мэдээллийн эх сурвалж гэдгээр нь Цагийн Хүрдийг бол байнга үзнэ. Бусад ТВ-ийн мэдээг шардуу гэж хардаг.

В.Г: Өдөр бүр шинэ мэдээ, мэдээлэл авдаг голлох сувгуудаа нэрлэнэ үү!

Н.Б: ТВ мэдээний хувьд Цагийн Хүрд. Сайтуудаас news.mn-ийг үздэг. Твиттерээ тогтмол харна. Монгол HD ТВ-ийг ерөнхийдөө үздэг болоод байгаа. Яагаад гэвэл HD-р буюу их гоё гардаг.

В.Г: Залуу захирлын хувьд дөнгөж оюутны ширээгээ орхин төгсөж буй залуу, гадаадад сурч, ажиллаж байгаад эх орондоо ирж буй залууст ажил, амьдралд нь юу гэж зөвлөх байсан бэ?

Н.Б: Би хэрвээ дөнгөж төгссөн оюутан байгаад ажилд орох гэж байгаа бол хамгийн эхлээд тэр компанийн соёлыг л харна. Бидний үед эхлээд цалин, мөнгө хардаг байсан. Тэр үед цаг хүнд байсан, хүн бүр хоолныхоо мөнгийг л олох гэж явдаг байсан. Одоо бол тэр үеэс шал өөр болсон. Одоо бол залуус компанийн соёл, шийдвэр гаргах системийг хардаг болсон. Манай компаниуд хуучнаараа байгаад байвал сайн залуучуудыг ажилд авч чадахгүй шүү.

В.Г: Компанийн соёл гэдэгт яг юу юуг багтааж ойлгох ёстой вэ?

Н.Б: Соёл гэдэг бол өөрөө маш олон зүйлийн бүрдэл. Компанийн шийдвэр гаргах процесоос эхлээд л. Нэг сэлэм эргүүлдэг баатар болох эзэн гээд нэг хүн байх, нөгөө талд нь боолууд нь гээд хэсэг хүмүүс байгаад, эзэн ташуур барьж ташуурдан ажил явуулдаг байсан соёл бол одоо явахгүй ээ, ажиллахгүй. Дараагийн нэг зүйл нь X, Y үеийнхэний ялгааг бид мэдэрч ойлгох ёстой юм байна. Бид Х үеийнхэн. 1990 оноос хойш төрсөн залуусыг Y үед оруулна. Энэ хоёр үе шал өөр үнэ цэнэ, үнэлэмж, ойлголттой болсон байгаа. Нийгмийг үзэх үзэл нь ялгаатай байхаас гадна сүүлийн үеийн залуусын дийлэнхийн ар гэр нь санхүү болон мэдлэг боловсролын хувьд харьцангүй боломжтой, гадаад дотоод яваад галуу шувууны мах идээд үзсэн айлууд болсон байна. Ийм гэр бүлээс гаралтай хүүхдүүдтэй ажиллахад бас нэг өөр төрлийн механизм хэрэгтэй. Иймээс компанийн соёлоо анхнаас нь их зөв бүрдүүлж, ажиллах орчин, хүмүүс хоорондын харилцааны зарчмыг зөв байгуулахгүй бол хуучны арга барилаар хүмүүсийг удирдах боломжгүй болсон. Ийм учраас л компаниуд Change Management буюу Өөрчлөлтийн Удирдлага гэх зүйлсийг олноороо тасралтгүй хийж байна. Одоо ажилд орж байгаа залуус үүнийг л харна. Лидер нь хэн юм, багийн гишүүд нь хэн юм, хаана байдаг компани бэ, эд нар хоорондоо яаж харилцаж байна вэ гэх мэт. Үүний дараа л цалингаа харах байх. Хүн өөрийгөө, өөрийн түвшингээ сайн мэддэг байх ёстойгоос гадна түүндээ тохирсон цалинг хүлээх ёстой. Компани нь ч гэсэн тухайн хүнийг сайн судалж мэдрэх ёстой. Хуучин шиг тогтмол цалинг бүх хүнд ижил өгөхөө компаниуд байсан. Сайн ажил хийж, илүү үр дүн гаргаж байгаа нь илүү авах ёстой. Энэ бол нийгмийн шударга зарчим. Үүнийг л сайн ойлгуулах ёстой. Манай компанийн хувьд нилээд либераль үзэлтэй хүмүүс байдаг. Компани дотор тэгш биш шударга хуваарилалт явах ёстой гэж үздэг. Хэн илүү ажил хийсэн нь илүү авна, үүнийг бусад нь хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Бусдаар нь ч компани хүлээн зөвшөөрүүлнэ. Тэгж байж олон талын юмыг нь компани ажилчид дундаа ойлголцуулах ёстой.   

В.Г: Таны ярианаас ITZONE нь менежментийн хувьчлалаар MCS компаниас гарсан анхны компани нь биш гэж мэдэж авлаа. Түрүүлж гарсан бусад компанийн хувьд танайтай адилхан ингэж амжилттай явж чадаж байгаа юу?

Н.Б: Тэр хэд маань ч маш дажгүй, амжилттай явж байгаа.

В.Г: Би сүүлийн хэдэн сар нилээд компаниудын захирлуудтай ажлын шугамаар уулзаад явж байхад нэг зүйл тод анзаарагдаж байсан. Групп компаниуд яг тодорхой бизнесийн салбарууд, чиглэлүүд дээрээ төвлөрөөд эхэлжээ. Өөрийн чинь харж байгаагаар MCS-ийн дараа за энэ групп компани одоо менежементийн хувьчлал хийх цаг нь болж байна даа гэж харагдаж буй компаниуд байна уу?

Н.Б: Монголын нөхцөл байдал бүх компаниудад адилхан нөлөөлнө шүү дээ. Гарын арван хуруунд багтах хэдхэн л групп компани байгаа. MCS, Таван Богд, Бодь, Шунхлай, Номин ч гэх мэт. Тоёотаг жишээ нь Бодь группийн нэг трэйдинг компани зараад л явж байна. Зардаг нөхдүүдээр нь заруулаад өөрсдөө арай өөр түвшний ажлууд хийх цаг нь удахгүй ирж байгаа. Дан худалдааны бизнест том группүүд цаг зарах хэрэг алсдаа улам л багасах болно. Логик уялдаа нь тодорхой харагдаж байгаа, тун удахгүй угаасаа байгалийн шалгарлаар л хийгдэх ажил болох байх. Том компаниудас л энэ процесс эхэлнэ. 

В.Г: Тэрслүү маягийн асуулт байж магадгүй шүү өөрийн тань хувьд. MCS групп мэдээж олон шилдэг ажлыг гүйцэтгэж, бизнес, бүтээн байгуулалтын хувьд шинэ стандартыг тогтоогоод байгаа. Энэ компаниуд өөрөө хамгийн удаан ажилласан хүмүүсийн нэг нь болжээ. Ийм хүнээс MCS компанийг нэг сайхан шүүмжлээд орхиоч гэвэл юу гэж хэлэх вэ?

Н.Б: MCS жаахан хаалттай компани гэж хэлнэ шүүмжилнэ гэвэл.

В.Г: Хаалттай гэдэг нь ямар утгаараа?

Н.Б: Хийсэн юмаа нэг их ярьдаггүй. Аймаар том реклам, ПР явдаггүй, манай компани ингэлээ тэглээ гээд сурталчилдаггүй. Мэдээлэл тавьдаг боловч хүмүүс тэрийг нь сайн уншдаггүй, нөгөө уншдаг массын сувгаар нь тэр мэдээллээ явуулдаггүй юм шиг байгаа юм. Үүн дээр нь суурилж компанийг тойрсон янз бүрийн сайн, муу ярианууд тойрч явдаг байх гэж би боддог. Бусдаар бол муудаад байгаа юм энэ компанид байхгүй. Сайн талаараа хэлэх юм маш их байдаг. Улсад төлдөг татвараараа сүүлийн жилүүдэд тогтмол тэргүүлж байна. Ийм байхад цалинг нь өгч байгаа татварыг бүрдүүлж буй компанийг тэр мөнгийг нь авч амьдарч буй хүмүүс яагаад муулаад явдгийг үнэндээ би ойлгодоггүй. Идэж буй тогоо руугаа нулимахтай адил энэ үйлдлийг үнэхээр гайхдаг. Гэтэл энэ компани маань 100% Монгол хүмүүсийн хөрөнгө оруулалттай цэвэр Монгол компани байж байдаг. Мэдээж MCS-ийг сайн гэж боддог зөндөө хүмүүс байдаг ч масс нь арай өөр бодолтой байгаа юм шиг харагдаад байдаг юм. Ганцхан MCS биш шүү дээ. Тодорхой хэмжээний хөрөнгөтэй болсон, үйл ажиллагаа нь тогтворжсон, өргөжиж байгаа үндэсний компаниудаа байнга л муулж, гоочилж байх юм байна шүү дээ. Уг нь бүр төрөөс бодлогоор дэмжих ёстой. Эдгээр том групп компаниудыг л манайх мэтийн 2, 3-р зэрэглэлийн жижиг компаниуд түшиж хөгжиж амьдарна шүү дээ. Жижиг компаниуд өөр хаанаас ажил авах юм бэ? Том компаниуд том төсөл рүү орж, жижиг компаниуд нь хамт орж ажлаас нь хуваалцаж, томыгоо жижиг нь дагаж хөгждөг юм аа. Энэ логикийг зарим хүмүүс яагаад ойлгодоггүй юм бол оо гэдгийг л гайхаад явдаг юм. Мэдээж алдаагүй юм гэж байдаггүй. MCS алдаг, Таван Богд ч тэр, Шунхлай нь ч тэр алдаж байж л хөгжлийн дараагийн шат руу орно. Алдаа гаргаж буй эднийг дэгээдээд унагааж болохгүй. Харин улс нь хамтраад алдааг нь засаж залруулахад нь туслаад дэмжээд хамтраад явах ёстойг зарим хүмүүс үнэхээр ойлгохгүй байдаг юм уу, эсвэл зориудаар ажлыг нь унагаах гэдэг юм уу ерөөсөө энэ зүйлийг би хувьдаа ойлгохгүй байгаа. Явж явж энэ хэдэн үндэсний компаниуд нь бидний амьдралыг авч явж байгаа шүү дээ.   

В.Г: Ингээд л бухимдаад янз бүрийн юм бодохоор өөрөө улстөр рүү ормоор санагдахгүй байна уу?

Н.Б: Одоохондоо тийм юм байхгүй. Манай үеийн залуус хүртэл тийм юманд чинь автчихаад байна. Тэдэн дээр би нэмэгдээд яах билээ дээ. Улстөрийн “нөгөө нэг” стильтэй болчихсон үеийн залуусаа хараад өмнөөс нь үнэхээр их харамсаж явдаг. Би бол хувьдаа эргэн тойрондоо зөв нөлөөлөл үзүүлэх юмсан гэж явдаг. Манай компанийн залуус ч ярьдаг. Бүгдээрээ зөв нөлөөлөл бусдад үзүүлье. Хүнд чихэр, боов тараахыг биш үүнийгээ нийгмийн хариуцлага гэж нэрлэе гээд. Тендэртээ орохдоо хүртэл жишээ нь байнга шударгаар явна. Манайх бол тендэрт олон удаа унаж байсан. Гэхдээ л зөв л явъя. Тендэр шалгаруулсан хүн нь маргааш нь нэг учирна аа даа. Тэр үед нөгөө хүн маань аан, эд нар зөв бодолтой залуус, компани байсан шүү гээд өөр ажил дээр биднийг дэмжинэ шүү дээ. Буруу юм хийж буй хүмүүст буруу гэдгийг нь хэлээд, зөв нөлөөлөл үзүүлэх гээд л явж байгаа бид нар. Одоо энэ орчинг чинь бид өөрсдөө л тэргүүлэн үлгэрлэж давж гарахгүй юм бол хэн бидний өмнөөс давж туулах юм бэ? Гадаадаас төслийн мэргэжилтэн ирээд энэ байдлыг засаж чадахгүй шүү дээ. Энэ орчин дотор нь байгаа бид нар өөрсдөө заавал улстөрд орохгүйгээр энэ байдлыг өөрчилж чадна гэж боддог. Нийгмийг эрүүлжүүлэхийн тулд улстөрд орох ямар ч шаардлага байхгүй. Хийж байгаа ажлаа сайн хийгээд, эерэг, зөв орчинг дор бүрнээ бүрдүүлэх ёстой. Аяндаа зөв яваад байхад манай компанийг дэмждэг нэг компани гараад л ирнэ. Тэгээд олуулаа болж гар гараасаа барилцаж байгаа болдоггүй хүмүүсээ шахаж гаргах ёстой хамтдаа. Үүний төлөө залуучуудтайгаа нэгдэн ажиллах хүсэл эрмэлзэл бол дүүрэн байгаа. Тийм залуучууд байгаа гэдэгт итгэдэг. JCI ч гэдэг юм уу тиймэрхүү холбоод зөндөө байдаг. Тэрнээс бус би өөрөө янз бүрийн холбоо, нийгэмлэг, намд элссэн зүйл байхгүй. Гэхдээ заавал холбоо, клуб нэгдэх зөв болох биш зүгээр л “натуральний” зөв байгаач ээ л гэж хэлэх гээд байгаа юм. 

В.Г: Сүүлийн асуулт. Ирэх 5 жилийн төлөвлөгөө юу вэ?

Н.Б: Компанийн хувьд бид ирэх 5 жилийн төлөвлөгөөгөө гаргачихсан байгаа. Энэ төлөвлөгөө маань улстөрөөс үл хамаарна. Гэхдээ эдийн засагтайгаа шууд хамааралтай төлөвлөгөө бий. Хувь хүний хувьд бол менежментийн гэрээгээ хугацаандаа амжилттай дуусгаж дүгнэн хаах ёстой байгаа. Компани маань өөрийнхөө бие даасан статусыг хадгалан амжилттай ажиллахын төлөө ирэх 5 жилд бид маш шаргуу, хичээн ажиллах болно. Дээрээс нь бусдад эерэгээр нөлөөлөх нөлөөллөө улам нэмэгдүүлнэ гэж бодож байгаа. Өөрсдийн ажил, хандлагаа бусдад зөв таниулах ажлуудыг хийж эхэлнэ. Түүнчлэн салбартаа шинэ төслүүд хийх учиртай. Тун удахгүй бид Software House гээд Google шиг хирнээ жижигхэн гоё оффис нээх гэж байна. Програм хангамжийн үйлдвэрлэл яг яаж явдгийг харуулсан сайхан оффис бий болж байгаа юм. Мэдээллийн технологийн салбарыг зарим хүмүүс нилээд үнэгүйдүүлдэг. Лицензгүй, хууль бус програм их хэрэглэж байгаа. Нүүрс үнэтэй хирнээ програм хангамж нь үнэгүй байдаг энэ орчинг бид солино. Салбарыг сайн, муу гэж ялгадаг ялгааг байхгүй болгоно гэж бид зорьж байгаа.

В.Г: Салбарын ялгааг арилгана гэж юуг хэлж байна?

Н.Б: Мэдээллийн технологийн салбар бол 3-р салбар юм аа, уул уурхай, нүүрс бол 1-р салбар юм гэдгийг хэлж байгаа юм. Бизнесийн салбаруудаа бодитой үнэлж чаддаг экосистем бидэнд хэрэгтэй байгаа. Бизнесийн салбарууд бүгд адилхан шүү дээ. Ажлаа л сайн хийх юм бол сайн, муу салбар гэж байх учиргүй. Одоо бол уул уурхайнхан их нэр хүндтэй байх гээд байна аа даа. Саяхан хэдэн найзууд цугларсан чинь уул уурхайн салбарт байгаа хэд нь хамраа сөхчихсөн байх жишээтэй. Бусад салбарын нөгөө хэд нь хаашаа юм, үнэгүй юм уу? Ийм байж болохгүй л дээ. Бүгд үнэтэй, цэнэтэй шүү дээ. Энэ нийгэмд үнэгүй юм гэж юу ч байхгүй. Товчхондоо хувийнхаа зүгээс болон компанийнхаа зүгээс мэдээллийн технологийг зүй зохистой байдлаар хөгжүүлэхэд өөрсдийн хувь нэмрээ оруулна. Жишээлбэл, програм хангамж бол үнэтэй. Маш их үнэтэй. Хийх гэж маш их оюуны хөдөлмөр, цаг хугацаа ордог. Үүнийг эхнээсээ манай хэрэглэгчид маань ч ойлгож эхэлж байна. Цаашид хэрэглэгч нартайгаа энэ асуудал дээр улам их тулж ажиллана. Бидний их сайн дэмжиж, ойлгож байгаа. Хуучин ойлгодоггүй байсан. Учир нь бид өөрсдөө ярьдаггүй, хэлдэггүй байсан юм байна. Бидний алдаа дутагдал бас багагүй байсан байна энэ салбарт. Оюуны хөдөлмөр эрхэлсэн хүн ядуу амьдардаг, уул уурхай эрхэлсэн хүн баян амьдардаг гэж байж болохгүй л дээ. Энэ ялгааг арилгахыг төлөө чадах бүхнээ хийнэ. Үүний тулд ганц манай салбар ч бус бусад бүх салбар, ялангуяа боловсролын салбар маань өөрөө их үнэ цэнэтэй болох ёстой байна. Нийгмийн тал дээр дээр хэлсэнчлэн эерэг өөрчлөлтийг улам их түгээн ажиллах болно.

В.Г: “Эерэг өөрчлөлт” гэдэг чинь нөгөө JCI-ийн бараг үндсэн уриа нь байх шүү!

Н.Б: Хамгийн гол нь үүнийг биеэрээ хэрэгжүүлэх ёстой. Цаашилбал нэг хүн биш арав, зуу, мянгуулаа болох ёстой шүү дээ. Түүнээс бус би улстөрд оролцохгүй, ороод өөрчилж чадах ч үгүй. Тиймээс өөрийн орчноо л өөрчилж, эрүүл байлгах бодолтой явдаг.

В.Г: Монгол залуус компьютерийн вирусын брэнд програм хийгээсэй гэж би дотроо их боддог юм. Манайхан муу юмандаа сайн юм болохоороо нөгөө талдаа мууг дарах ерөндөгийг нь элбэгхэн хийчих юм шиг санагдаад байдаг.

Н.Б: Санаа бол их бий. Гэхдээ бүх ажлууд шат дарааллаар бизнест явдаг. Яг одоо Монголын хувьд бизнесийн өрсөлдөх чадвар тийм өндөр биш байна. Манай компанийн уриа маань “Accelerate your success” буюу Таны Амжилтын Хурдасгуур гэж байгаа. Бидний эхний зорилго бол аливаа бизнесийн процессийг хурдасгах шийдлүүд дээр төвлөрч ажиллаж байгаа юм. Жишээ нь, хүний нөөцийн систем, Supply Chain систем, CRM гэх мэт. Эдгээр төслүүдээ амжилттай хийхэд л энэ маань өөрөө тухайн манай харилцагч байгууллагуудын бизнесийг хурдасгах үндсэн дэд бүтэц, зөв залах хүрд нь болж өгөх юм. Өөрөөр хэлбэл хүнээс үл хамаарсан системүүд гэсэн үг. Энэ чиглэлийг бид стратегийн чиглэлээр тодорхойлон ажиллаж байгаа. Түрүүн хэлсэнчлэн бид зөвхөн програм хангамж биш түүний дор байрших хатуу тоног, төхөөрөмжүүд, сүлжээ, зөвлөх үйлчилгээ, сургалт, төсөл хөтөлбөрүүдийг Монгол инженерүүдийг гараар бүтсэн цогц шийдлүүдтэй нь цуг харилцагч нартаа нийлүүлэх том зорилготой ажиллаж байна. Түүнээс бус бүр агуу зорилго, мөрөөдөл одоохондоо алга. Дараа нь мэдээж байж болох биз ээ.

В.Г: Цаг гарган ярилцлага өгсөн танд баярлалаа! Улам их амжилт хүсье! Амласнаараа менежментийн гэрээгээ амжилттай дүгнэж хааж дууссаныхаа дараа эргэж заавал уулзаж ярилцлага өгнө шүү!

Н.Б: Тэгнэ тэгнэ. Чамд ч бас баярлалаа!