Fortunetellers

Би хэн бэ?

Өдгөө дэлхий дээр барагцаагаар нийт 25 сая fortunetellers буюу зөнч, далдыг харагч, мэргэч (нэг л үсэг зөрүүлэхэд мэрэгч гээд их эвгүй утгатай болох юм байна) төлөгч нар байдаг гэж ойрмогхон нэг сониноос уншиж байв. Эдгээр хүмүүс нь дэлхийн нийт хүн амын 4 хүрэхгүй хувь болох боловч та бидэн нийлсэн 6 гаруй тэрбум хүний ихэнхийнх нь хувь заяаг “залуурдан” удирдах аж. Өөрөөр хэлбэл эдгээр хүмүүст хангалттай зах зээл байгаа хэрэг.

Ойрмогхон мундаг боловсролтой, гайхалтай ажлын туршлагатай, олон улсын тавцанд нэр хүнд бүхий хоёр ч эрхмийн амнаас нилээд төстэй зүйл унахыг хоёр "навчаараа" сонсов. Утга нь болбоос тэд бакалавр буюу их сургуулиа төгсөж, анхны эрдмийн зэргээ авсаны дараахан дэлхийн дугаар нэг мэргэжилтэн гэж өөрсдийгөө санаж, ёстой хийхгүй, чадахгүй зүйл үгүй мэт санаж байжээ. Дараа нь магистер буюу мастер гэсэн эрдмийн цолоо амжилттай хамгаалсаны дараа энэ дэлхий дээр бас бидний мэдэхгүй, чадахгүй зүйл байдаг юм байна шүү гэж бодож эхэлцгээсэн гэнэ. Нилээд сүүлд эзэмшсэн мэргэжлээрээ докторын зэргээ хамгаалж, бас ч болоогүй тухайн салбарынхаа мэргэжлийн сертификатыг (CFA, Certified IT manager гэх мэт) авсаныхаа дараа энэ дэлхий дээр хэн ч биш гэдгээ ухаарсан гэдэг. Хүн хэлэлтгүй би ч бас өмнө нь бат итгэлтэй байдаг байсан зарим нэгэн асуудлууд дээрээ хэдий чинээ олон ном гүйлгэж харах, олон төрлийн хүмүүстэй уулзах тусам эргэлзэх болсон байна билээ. Худалч хүнд өмнө бараг л дурын асуултанд тийм эсвэл үгүй гэж хариулт шидэж чаддаг байсан бол одоо магадгүй л юм, тийм юм болов уу, үгүй ч байж болох л юм гэсэн бөөрөнхий хариултууд өгдөг болсноо сүүлийн үед бас анзаарав. “Насны” юм уу, академик стандартын “хаялага” уу, эсвэл Япон соёлын нөлөөний “уршиг” уу?

Өөрөөр хэлбэл сурах, судлах, үзэх юм нийгмийн болон байгалийн шинжлэх ухааны хувьд барагдашгүй их бөгөөд ноён оргилд нь хүрэхэд хүмүүний нас хүрэлцэхгүй нь батлагджээ. Иймээс бидний зарим нэгэн яагаад гэсэн төрөл бүрийн асуултандаа өдгөө хүртэл төгс хариулт хэн нэгнээс авч чадахгүй, тийм хариулт нь байхгүй (unavailable) байгаагаас гадна хүн бүр өөр өөрийн өнцгөөс тухайн асуудлыг дүгнэн эцэс төгсгөлгүй мэтгэлцээн өрнүүлж буй. Магадгүй энэхүү хэсэгхэн зурвас дээр зөнч нар “ажиллан” тэрхүү маргааны цоорхойг та бидэнд нөхөж өгдөг юм болов уу.

Англи хэлэнд “You can’t manage something that you can’t describe!” гэсэн хэлц байдаг. Өөрөөр хэлбэл чи өөрөө ойлгож, тайлбарлаж чадахгүй байгаа зүйлсээ амжилттай хийж, бусдад ойлгуулан удирдаж чадахгүй гэж. Тэгэхээр ямар ч хүн эхлээд өөрийгөө тайлбарлаад, өөрийгөө ойлгоод, хамгийн гол нь өөрийгөө хүлээн зөвшөөрөөд сурчих хэрэгтэй юм шиг байгаа юм. Өөрийгөө хэн гэдгээ мэдэхгүй, хүлээн зөвшөөрөх дургүй хүмүүс олшрох тусам ямар ч нийгэмд сөрөг асуудлууд ихсэх хандлагатай байдаг байх гэж тааж байна. Өөрийг чинь тодорхойлох ганц үг юу вэ гэж сүүлийн үед компаниуд ажил горилогчтой уулзахдаа их асуудаг болсон дог шүү. Энэ асуултанд хариулахыг хүсэхгүй буюу хариулж чадахгүй байгаа бол санаа зоволтгүй. Өөрийг чинь хэн вэ гэдгийг нилээд дөхүүлээд хэлчих, ирээдүйг чинь бол бараг тодорхой шахуу хэлээд өгөх хүмүүс хөвсгөлийн тайгаас авахуулаад гандангийн үүд, тэр байтугай орцны чинь үүдэнд хүртэл сууж байгаа.

Ардчилал гэдэг нь миний эрх чөлөө таны эрх чөлөөгөөр хязгаарлагдана гэгдэх боловч аливаа хүний итгэл үнэмшил, мэдлэг боловсрол хэн нэгнээс заавал хамаарах учир огтоос үгүй билээ. 

Going private

ХХК

Энд тэнд хэвлэгдсэн санхүүтэй холбоотой сүүлийн үеийн хэдэн нийтлэл унших зуур “Going private” гэсэн сэдвүүд нилээд тааралдаж дараах зүйл бодогдов. Монголд хөрөнгийн биржийн үйл ажиллагааг сайжруулна, компаниудыг идэвхижүүлнэ гэж ярьж байх зуур санхүүгийн зах зээл дээр нэг том давалгаа үүссэн байх шиг байна. Тэр нь Private Equity Business. Үүнийг хүмүүс Монголоор юу гэж эвтэйхэн хэлээд байлаа даа. Санадаггүй ээ. Энэ төрлийн арилжаа нь ихэвчлэн LBO буюу “Leveraged buyout” схем дээр суурилан явагддаг бололтой. Энэхүү схем нь худалдан авагч нь өөрийн хөрөнгөөрөө биш бусдаас авсан зээл, гадны санхүүжилтээр тухайн компанийг худалдан авах орчил юм билээ. Өөрөөр хэлбэл Private Equity сангуудаас гадна хувь хүн болон бусад санхүүгийн болон санхүүгийн бус институциуд ч хөрөнгийн бирж дээрх бүртгэлтэй компаниудаас хувьцааны үнэ нь компанийн бодит үнэ цэнээс доогуур буй (undervalued) эсвэл үр ашиггүй, амжилтгүй ажиллаж байгаа (underperforming) компаниудын бүх хувьцааг худалдан авч уг компанийг бирж дээрх бүртгэлээс нь хасуулдаг байна. Эдгээр компаниудын ихэнх нь жижиг, дунд бизнесүүд байх нь элбэг аж. Түүнчлэн ийнхүү худалдагдаж буй компаниудын ихэнх нь бизнес эрхлээд нилээд олон жил болж үйл ажиллагаа нь тогтворжсон боловч удирдлага болон бизнес нь “зэвэрсэн” буюу Рагугийн хэлдгээр “мэдрэмж баайхкүй” компаниуд байдаг гэж хэлж болохоор. Харин эсрэгээрээ цоо шинэ хэн ч мэдэхгүй буюу эрсдэл өндөртэй төслүүдийг санхүүжүүлж хөрөнгө босгож өгөхөд нь зуучилж буй нөхдүүдийг “Venture Capitalist” гээд байх шиг байгаа юм. “Going private” гэдгийг хувьцаа нь хөрөнгийн биржээр дамжин олон нийтэд нээлттэй арилжигддаг байсан компани хаалттай болох буюу хувьцаа нь олон нийтэд арилжигдахаа больж буйг (ХХК) хэлээд байх шиг байна.  

Зах зээл дээр үйл ажиллагаа нь харьцангүй тогтворжсон, жижиг, дунд хэмжээний компаниуд яагаад ингэж өөрийн бизнесээ бусдад зарах болов гэдэг асуулт гарах нь дамжиггүй. Мөн л ном, хэвлэл уншиж байхад ажиглагдсан зүйл бол Sarbanes-Oxley Act (SOX) нилээд нөлөөлсөн байж болох талтай л юм билээ. Учир нь нилээд хэдэн жилийн өмнө Энрон энэ тэр гэнэт дампуурч олныг шуугиулсан. Бизнесийн бараг бүхий л салбаруудад нөлөө үзүүлсэн Америкийн томоохон компаниудын дампуурлын гол шалтгаан нь дотоод хяналт, байгууллагын засаглал, хүмүүс хоорондын сонирхлын зөрчил гэж ихэнх шинжээчид үздэг билээ. Харин сүүлийн үед мэдээллийн технологи ба тухайн байгууллагын IT-ийн буруу стратегиас үүдэлтэй гэж хүмүүс бичиж эхэлж байна билээ. Өнгөрсөн долоо хоногт Deutsche Securities-ийн Токио дахь салбарын IT governance хариуцсан менежер ирж сонирхолтой яриа өрнүүлэхэд тэгж дурдана билээ. Мань эрийн дурдсанаар бол дэлхийн томоохон компаниудын дампуурлын шалтгааныг IT-тэй холбож эхэлж буй болохоор энэ тал дээр Deutsche групп их анхаарал тавьж эхэлснээс гадна гадна, дотны шалтгалтууд тасрахаа больсон гэж байв. Японы засгийн газраас жишээ нь эдний дээр аудит ороод бараг жил болох гэж буй гэсэн. Deutsche Securities-ийн хувьд бүх ажилчдын утас, цахим шуудангийн мэдээлэл автоматаар бичигдэн архивлагдан компани дээр 5 жил хүртэлх хугацаагаар хадгалагддаг гэж байна. Түүнчлэн цахилгаан эх үүсвэрийн болон интернэтийн дор хаяж хоёр өөр провайдартай хамтарч ажилладаг гэнэ давхар. Нэг нь ямар нэг шалтгаанаар зогсвол back up хийх зорилгоор. Disaster Recovery Site-ийн байршлыг нь хэлүүлэх гээд чадаагүй. Юу гэж мань мэтэд хэлэх билээ дээ угаасаа. Уул нь Япончууд мэдээллийн технологийн аутсорсингийг Энэтхэгт их хийлгэдэг байсан боловч сүүлийн үед найдвартай, баталгаатай байдлыг нь бодоод өөрсдөө Япондоо, Япон хүмүүсээр хийлгэх хандлага илт мэдрэгдэж буйг дурдана билээ. Deutsche группын дэлхийн бараг бүх тив дээрх олон арван улсуудыг хамарсан Global Backbone Network Map-ийгаа харин нуулгүй үзүүлнэ билээ. Үнэхээр гайхалтай. Ёстой well structured аалзны тор гэсэн үг. Улс болгон нь хоорондоо дундын хамааралгүйгээр шууд холбогддог юм билээ. Тиймээс ухаан нь Токио ба Сидней хоёрын холболт тасарсан байхад Токио Америк, Ази, Европын улсуудтай асуудалгүй холбоотой байна л гэсэн үг. Холболтын бүх шугамаа түрээсэлдэг бөгөөд хамгийн их зардал нь Америк ба Европ тивийн холболтонд байдаг бололтой юм хэлсэн. Учир нь энэ хоёр тивийн хооронд далай доогуур шилэн кабель татсан юм билээ. Энэ төслийн кодыг нь миний дипломын удирдагч багш бичсэнээр барахгүй патентийг нь эзэмшдэг байх жишээтэй. Энэ залуу таны цалинг өгдөг хүн байна шүү дээ гэсэн чинь профессор маань даруухан инээмсэглэж байна билээ.

За нөгөө Америкийн том компаниудын дампуурал ярьж байгаад нилээд хадуураад явсан байна. Уг дампуурлуудын учир шалтгаан нь юу ч байлаа гэсэн Америкийн хоёр сенатч компанийн засаглал, дотоод хяналтыг чангатгах зорилгоор хууль санаачлан батлуулсан нь өдгөө бараг дэлхий даяар стандарт болоод байна. Энэхүү баримт бичиг дотор мэдээллийн технологид зориулсан тусгай хэсэг хүртэл бий. Түүчлэн Япон улс хүртэл J-SOX гэсэн стандарт гарган санхүүгийн салбартаа мөрдөж буй. Энэхүү SOX стандарт мөрдөгдөж эхэлснээр Америкийн компаниудын хувьд санхүүгийн тайлагнал, аудит, эдгээрт зориулсан тусгай дэд тайлангуудыг хөндлөнгийн байгууллагуудаар хийлгэн Монголоор бол Санхүүгийн Зохицуулах Хороондоо байнга гаргаж өгөх ёстой болжээ. Харамсалтай нь иймэрхүү төрлийн үйлчилгээ нь АНУ-д нилээд үнэтэй байдаг тул арай ядан өөрийгөө дөнгөж даган авч явж буй компаниудын хувьд санхүүгийн нэмэлт дарамт болж эхэлсэн гэж хэлж болохоор. Иймээс зарим компаниуд бусад том болон өөрийг нь сонирхон хөрөнгө оруулалт хийж үйл ажиллагааг нь улам өргөжүүлэх хүсэлтэй, чадалтай компаниудад зарагдах сонирхолтой болж эхэлсэн бололтой. Нөгөө талаар, мөнгөтэй хүмүүсийн хувьд үйл ажиллагаа нь жигдэрсэн, боломжийг компаниудыг тун боломжийн үнээр худалдаад авахад ядах юмгүй билээ. Тийм ч учраас “Any fool can buy a company. You should be congratulated when you sell” гэж KKR компанийг үүсгэн байгуулагч Henry Kravis хэлсэн биз ээ. АНУ-д SOX-с болоод Private Equity бизнес өргөжиж байгаа гэж дүгнэвэл дэлхийн бусад улсуудад яагаад мөн “моод” болоод байгаа нь сонирхолтой байгаа юм. Учир SOX бол зөвхөн АНУ-д бүртгэлтэй компаниудад хамааралтай билээ. Үүнийг ухаад судалгааны ажил хийвэл тун сонирхолтой байх болов уу.

Хэрэв энэ төрлийн буюу Private Equity бизнес хүчээ асар хүчтэй аваад үйл ажиллагаа нь жигдэрсэн компаниудыг биржийн бүртгэлээс хасуулан хаалттай компани болгоод байвал алсдаа хөрөнгийн бирж буюу хөрөнгийн зах зээлд сөргөөр нөлөөлөх эсэх, биржүүдийн хувьцааны индекст хир нөлөөлөх бол гэсэн гэнэн бодол төрөөд тэсэлгүй санхүүгийн профессор дээрээ гүйж очин асуув. Гэтэл харин ч хөрөнгийн зах зээл төдийгүй тухайн улсын эдийн засагт маш эерэг нөлөөтэй. Учир “унтаа” компаниудыг амь оруулж, сул компаниудыг улам хүчирхэг болгож өгдөг аж. Учир нь нөгөө “үлбэгэр” компаниудыг худалдан авч хаалттай компани болгосон нөхдүүд хэдхэн жилийн дараа (дунджаар 5 жил) буцаад бирж дээр гарч ирэн IPO хийж анх оруулсан хөрөнгөөсөө илүү хөрөнгө босгодог байна. Монголд маань тун таармаар схем шиг санагдахыг хэлэх үү. Учир болбоос нийт Монголын маань дийлэнх компаниуд жижиг дунд бизнесүүд байгаагаас гадна ёстой л өөрсдийгөө арай ядан авч яваа нөхдүүд буй гэж харагдаад байдаг. Монголын хөрөнгийн бирж дээр 300 гаруй компаниуд бүртгэлтэй байгаагаас гарын арван хуруунд багтах нь л өөрсдөө IPO хийсэн болохоос бусад нь бүгд өмч хувьчлалын компанит ажлын үед бүртгэгдсэн байдаг. Том компаниуд нь жижгүүдээ ирээдүйн өрсөлдөгч гэж үзэн нам дарж устгахаасаа илүү эрч өгч хүчирхэг компаниуд нь дэмжээд хамтраад өгвөл уул нь...

Aim high, fly high

Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ

Нилээд хэдэн сарын өмнө Kuniaki Watanabe хэмээх эрхэм сургууль дээр ирж сонирхолтой яриа өрнүүлсэн юм. GE-ийн босс Jack Welch-тэй хамт ажиллаж GE Industrial Automation-н President хийж байсан япон эр байв. GE-ийн бараг хамгийн анхны Япон бөгөөд залуу захирал болж уг компанийн түүхэнд бичигдсэн гэж буй. Нэг өдөр мань эрийг Jack Welch хувийн онгоцоо АНУ-с явуулж урьж дуудаад ажлаас халсан гэдэг. Буцаж ирэхдээ энгийн онгоцоор ирсэн гээд урьж авч ирсэн профессор маань нуг нуг инээж аминчлан хэлж билээ. Харьцангуй баруунжсан япон байх бөгөөд жирийн япон иргэдийг бодвол богино хугацаанд олон ажил сольж байсан байх. Түүнийгээ тайлбарлахдаа Токиогийн метроны буудалд ажлын оргил ачааллын цагийн үеэр масс зорчигчид бүгд алхам алхамаар урагшлах бөгөөд тэр дунд хичнээн яарч байгаа хүн яаж ч хурдан явъя гэсэн ямар ч боломж байхгүй. Түүнтэй адил Японы бизнесийн орчин, шийдвэр гаргалт удаан тул ажлаа ойр ойрхон сольж байлаа гэж байв. Мань эрд Jack Welch дараах хэдэн зүйлсийг манлайлагч хүнд байх зайлшгүй чанарууд гэж зөвлөсөн юм билээ. Гэхдээ анх ажилд авахдаа хэлсэн үү, ажлаас халахдаа хэлсэн үү бүү мэд.

• Одоо байгаа бодит байдалтайгаа эвлэрч, нөхцөл байдлыг хүлээн зөвшөөрч сур. Тийм байсан бол ч, эсвэл тийм байгаасай гээд мөрөөдөөд суух нь зохимжгүй.
• Бүх хүнтэй шударга бөгөөд илэн далангүй бай.
• Асуудлыг зохицуулах гэж бүү оролд. Харин өөрөө манлайлан асуудлыг шийд.
• Заавал хүнээр хэлүүлж, шаардуулахгүйгээр хийх ёстой зүйлсээ хийж сур.
• Хэрвээ өөрт чинь бусадтай өрсөлдөх давуу тал, өрсөлдөх чадвар байхгүй бол битгий өрсөлд.
• Өөрийнхөө хувь заяаны цулбуураа гартаа атга. Үгүй бол хэн нэгэн цулбуурыг чинь барин дуртай зүг рүүгээ залах болно.

Лидер буюу манлайлагч, тэргүүлэгч байхыг хүн болгон хүсдэг. Бусдыг манлайлахын тулд эхлээд ердөө өөрөө өөртөө л үнэнч байхад хангалттай юм шиг байгаа юм. Сонин харж байхад их, дээд сургуулийн хуурамч дипломтой хүмүүсийн тухай нилээд бичжээ. Өөрөөр хэлбэл бусадтай өрсөлдөх давуу талаа хуурамчаар олж авсан гэсэн үг. Яахав дээ ганц нэг хичээл дээр эх орны алтан гурав аваа л биз, гол нь толгойдоо юу үлдээж чадсан нь л чухал биз дээ. Нилээд хэдхэн жилийн өмнө хуучин ажлын газар дээр Боловсролын Яамнаас дипломын шалгалт ирж байсан юмдаг. Ажилд авах ярилцлага дээр ийм ч их сургууль, тэгж ингэж төгссөн гээд ярьж байсан залуус үзүүлэх юмгүй бүлтэгнээд зогсож байсан сан. Огт дипломгүй байсан уу, хуурамч байгаад баригдсан уу бүү мэд. Өрөвдөлтэй гэхээсээ илүү ямар ч хийморь лундаагүй л харагддаг юм билээ. Японд болон бусад барууны оронд байсан бол тэдгээр хүмүүс тухайн орчиндоо нэр хүндээ хуга алдаж нийгмийн ямар ч үнэлэмжгүй болох тул өөр хот тосгон рүү нүүх, гадаадад цагаачлах, амиа хорлох гэсэн 3 сонголттой л байх байсан байх. Улаанбаатарт авто машины осол өдөр алгасалгүй гарч, нижгээд хүний амийг авч одож байна. Эдгээр осол гаргасан жолооч нарын яг хэдэн хувь нь жолооны үнэмлэхээ ном дүрмээр нь авсныг судлах юмсан. Хамаатны хүнийг нь хуурамч үнэмлэхтэй хүн машинаараа дайрч гэмтээсэн нөхцөлд л хуурамч жолооны үнэмлэх гаргаж өгсөн хүн нь хийж буй зүй бус үйлдлийнхээ гэмийг ойлгох биз ээ.

Хэлэх гэсэн санаа минь ямар ч хүнд амьдралын жанжин шугам, зорилго байгаагүй цагт тодорхой амжилтанд хүрэхэд хэцүү л юм шиг байгаа юм. Ухаан нь анх чийдэн зохион бүтээсэн Эдисон гуай хэдэн удаагийн туршилтын дараа анхны чийдэнгээ өлгийдэж авсан гэж бодно. Түүний 10,000 амжилтгүй туршилтын дараа хүн төрөлхтөн бид өдгөө өрөөндөө чийдэн хэрэглэж байна. Мань эр зорилгогүй, ажилдаа дургүй байсан бол 10 удаагийн амжилтгүй оролдлогын дараа уг туршилтаа хаях байсан биз ээ. Өөрөө өөртөө л үнэнч байж чадсан хэрэг. Дээрх бүх жишээ, мэдээллүүд нь манлайлагч хүмүүсийн дийлэнх нь гаднаасаа биш дотроосоо “гялгар” байдаг бололтой юм шүү гээд хэлээд байх шиг байна. NASA анхны сансрын хөлгөө задгай сансарт хөөргөсний дараа нэг том асуудалтай тулгарсан гэдэг. Тэр нь сансрын нисэгч нарын авч явсан бал нь задгай сансарт гарахгүй байжээ. Сансрын бал зохион бүтээхийн тулд NASA хэдэн арван сая ам.доллар зарцуулж судалгаа, туршилт хийсэн боловч амжилт олоогүй гэдэг. Аргаа бараад Америкууд Оросуудаас асуутал Оросууд ямар ч проблем байдаггүй, бид сансарт бал биш харандаа хэрэглэдэг гэсэн гэдэг. Ухаан нь бэлэн байгаа боломжит сонголтуудыг үл огоорвол ямархуу байдлаар цаг хугацаа болон зардал мөнгөөр шатаж болохын сонгодог жишээ. Манлайлагч нь бусдаасаа цойлон гарахын тулд эхлээд бусдын хийж бүтээснийг судлан, үнэлж сурах хэрэгтэй гэсэн санаатай сүүлийн жишээг холбож болохоор санагдав. Өөрөөр хэлбэл далавчтай болгон нисдэггүй гэдэг шиг. Янз бүрийн ном хэвлэл үзэж байхад энэхүү сэдвийг хоёр зүйлээр ерөнхийдөө багцалж хэлээд байх шиг. Нэг дэх нь зөв зүйл хийх. Хоёр дахь тухайн юмыг зөв хийх. Do the right thing the right way! Энэхүү зүйлийг бид амьдралынхаа стандарт буюу үнэ цэнэ болгож чадаагүй цагт лидер энэ тэр болох нь юу л бол. 

Sorrow

Харуусал

Аавыгаа ийм амархан алдана гэж бодоогүй тэнэглэж явжээ. Амжиж очоод уулзана гэдэгтээ итгэлтэй байснаар барахгүй хүүдээ захисан Япон архи буюу сакэг нь эмийн сангаас асууж байгаад авсан эмтэй цуг аваад нисээд очсон боловч... Ганцхан хоног хүүгээ хүлээсэн бол аав таньтайгаа хүү нь уулзах байсан юм. Хөөрхий ижий минь хол газар намайг санаа нь зовоно гээд сүүлийн хэд хоног бие нь хүндэрснийг надад хэлээгүй байсан байгаа юм. Гэрт нэг л том орон зай үгүйлэгдээд, ганцаараа үлдсэн ижий минь намайг буцаж явах үед минь нулимс дуслуулан гаргаж өгч буйг хараад сургууль руугаа явмааргүй л байлаа. Дипломын ажлаа аавынхаа гэгээн дурсгалд тусгайлан зориулан бичих болно оо.

Аав минь буянтай хүн байжээ. Хаврын хавсарга, цас хялмаалсан өдрүүд дундаас намуухан, дулаахан, цэлмэг тэнгэр бүхий тэр л өдөр бидэнд захилсан юм шиг ирж буяны ажлыг нь зохион байгууллаа. Ямар олон хамаатан садан, манай гэр бүлийн найзууд ирэв ээ. Гэнэт болон богино хугацаагаар Монголд очоод найз нөхөддөө хэлж амжаагүй ч тэд маань хаа нэгтээгээс мэдээд бөөнөөрөө ирж арван жил, оюутны ангиуд, хуучин ажлын андууд минь бүгдээрээ сэтгэлийн дэм миний гэр бүлд хайрласанд маш их баярлалаа! Японоос хүртэл профессор маань хаанаас ч юм миний гар утсыг олон залгаж харуусал илэрхийлж, яаж туслах вэ гэж асууж байсан сан. Та бүхэнд бүгдэд нь дахин маш их баярлалаа!

Аавыгаа нутаглуулаад нэрийг нь хорооны бүртгэлээс хасуулан явахдаа хүний амьдрал дэндүү богино юм гэдгийг улам ихээр мэдэрч явлаа. Гэр бүл маань миний амьдралын үнэ цэнэ хэзээд байх болно. Бултаараа бие биенээ улам ихээр хайрлацгаая.