Silk road - Brain roadmap and Technological road

Views

Торгоны зам-Тархины зам-Технологийн зам

Бидний үнэт зүйл юу вэ гэхэд толгойтой болгон л “МОНГОЛ хүн бид өөрсдөө шүү дээ” гэж хариулдаг. Тэгвэл ШИНЭ МОНГОЛ улсын үнэт зүйл болсон бидний үнэ цэнэ юунд оршдог юм бол оо? Өдгөө энэхүү асуултанд ихэнх хүмүүс БОЛОВСРОЛ гэж хариулдаг болжээ.

БОЛОВСРОЛ ГЭЖ ЮУ ВЭ?

“Боловсролын үндэс нь гашуун боловч жимс нь хичнээн амттай” гэсэн Аристотелийн үг бий. Нийгмийн зарим шинжлэх ухаанд тийм эсвэл үгүй гээд ам таглах асуудал тун ховор ч байгалийн ухааны шинжлэх ухааны хувьд системтэй мэдлэг, боловсролгүйгээр урагш алхах боломжгүй. Нэг хүнд ногдох их, дээд сургуулийн тоогоор Монгол улс дэлхийд тэргүүлдэг. Гэвч Дэлхийн Эдийн Засгийн Форумын 2015 оны судалгаагаар Монголын дээд мэргэжилтэй боловсон хүчин нь ДНБ-нд оруулж буй хувь нэмрээрээ дэлхийд сүүл мушгиж буй үр дүн гарсан байх юм. 

Нэг хэсэг бид боловсрол гэдгийг “Диплом” гэдэг нэртэй цаас гэж ойлгон тооны араас хуйларч явжээ. Дотоодын боловсролын чанар муугаас болж хүүхэд, залуус гадаадын их, дээд сургууль руу сүүлийн хэдэн жил хуйларч байна. Гэвч гадаадад төгссөн болгон Монголынхоо амьдрал дээр сайн мэргэжилтэн байна гэж дүгнэх аргагүйг бизнесийн хүрээнийхэн улам ихээр ойлгож байна. Үүнийг Helen Keller “The highest result of education is tolerance” гэж өнгөрсөн зууны эхээр хэлсэн. Тэсвэр тэвчээр буюу хүлээцтэй байдал, сахилга бат, ёс суртахуун гурав боловсрол хэмээх түүдэг галын тулгын гурван чулуу бус уу? 

ЭНТРЕПРЕНЕР ГЭЖ ХЭН БЭ?

Сүүлийн хэдэн жилд бидний үгсийн санд энтрепренер гэдэг үг хүчтэй орж ирсэн. Эрдэм мэдлэгийг эд баялаг болгон хөрвүүлдэг хүнийг энтрепренер гэж орчуулж болох мэт. Харамсалтай нь эрх мэдлийг эд баялаг болгох, эсвэл эд баялагаар эрдэм мэдлэгийг худалдаж авч болно гэж багагүй хүмүүс ойлгодог. Ингэж суурин дээрээ хий эргэх хирээр Монгол улсын хөгжил хойшоо чангаагдаж байна. Академик орчин буюу их, дээд сургууль, судалгааны хүрээлэн ба бизнесийн хослол нь энтрепренер төрүүлэх үндсэн хөрс нь болдог. Багш, профессор хүн гэхээр л байнга хүн загнадаг, зааварладаг, эсвэл бизнесийн байгууллага гэхээр л үргэлж ашиг харж ажилладаг гэсэн ойлголт орчин цагт бага багаар бүдгэрсээр байна. Багшаас давсан шавийн эрдмээр багшийн чансаа хэмжигддэг бол манайд одоо хүртэл багш бурхан гэдэг үзэл боловсролын салбарт хэвээр л буй.

Өндөр хөгжилтэй улсуудад старп ап бизнесүүдийн өлгий нь их сургууль, ялангуяа технологийн дээд сургуулиуд болоод удаж байна. Эдгээр сургуулийн багш нар хичээлээ зааж, судалгаагаа хийхээс гадна үүсгэн байгуулсан компаниуд, бойжуулж буй төслийн компаниудынхаа ТУЗ-д сууж мэдлэг, мэдээллээ хуваалцан ажилладаг болжээ. Монголд маань бизнесийн байгууллагуудын ТУЗ-д суудаг багш, профессор, эрдэмтэд хир олон байдаг бол?

ГУРАМСАН ОРООМОГ

Төр ба хувийн хэвшлийн түншлэл буюу Public, Partnership, and Private (PPP) схемээр олон улсууд мега төслүүдээ хэрэгжүүлсэн байдаг. Жишээ дурдвал алдарт Сүэцийн сувгаас эхлээд Монгол улсад хийгдэж буй томоохон бүтээн байгуулалтууд ч орно. Өөрөөр хэлбэл анхны хөрөнгө оруулалт болон тодорхой хэмжээний өгөөжийг амласны үр дүнд хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар бүх ажлаа бүтээлгэн тодорхой хугацааны дараа уг нүсэр дэд бүтцийг улс нь өөрийн бүрэн мэдэлд эргүүлэн авдаг зарчим. 

Харин барууны өндөр хөгжилтэй улсуудад энтрепренершип хүчтэй хөгжсөн шалтгаан нь зөвхөн төр ба хувийн хэвшлийн түншлэл байгаагүй ажээ. Гурамсан ороомог буюу Triple Helix “гэгч этгээд” нь барууны улсуудын хөгжлийн түүчээ болсон байна. Энэ зүйл нь их, дээд сургуулиуд, аж үйлдвэр буюу бизнесийн байгууллагууд ба төрийн гурвалсан түншлэл юм. 

Үнэндээ энэхүү түншлэлийн цөмөөс дэлхийд алдартай олон том компаниуд Хойд Америк тивээс төрөн гарсан байдаг. Энэхүү схем нь төр засаг нь их, дээд сургуулиудын санаачилсан төсөл, шинэ санаанд патент өгч зохиогчийн эрхийг нь баталгаажуулах бөгөөд хувийн хэвшлийнхэн нь санхүүжилт босгон бизнес болгодог бүтэц юм. Маш олон венчур хөрөнгө оруулалтын компаниуд энэ гурвалжин дотор төрдөг. Магадгүй яг л энэхүү загвар нь Монгол Улс хөрөнгийн зах зээлийг хөгжүүлэх хамгийн гол хөрс нь болох бий вий. 

Товчхон дүгнэхэд хөгжиж буй улсуудын түвшинд төр ба хувийн хэвшлийн түншлэл голцуу яригддаг бол өндөр хөгжилтэй улсуудын хувьд эдгээр хослол дээр их, дээд сургууль, судалгааны хүрээлэн, тинк танкууд нэмэгдэж орж ирж хөгжлийн хурдасгуур болдог ажээ.

MIT

Энэхүү гурван үсгийг мэдэхгүй залуус ховор буй заа. Massachusetts Institute of Technology гэдгийг товчилсон үг ба технологийн чиглэлээр мэргэших хүсэл бүхий хүн болгоны очих мөрөөдлийн институци. MIT буюу Массачусетсийн Технологийн Их Сургууль нь Америк болон дэлхийн өнцөг булан бүрт түгсээр буй их сургууль ба аж үйлдвэрийн хамтын ажиллагааны шинэ үлгэр загварыг бий болгосон анхны их сургууль юм. Дэлхийн хамгийн их энтрепренер их сургууль ч гэж нэрлэдэг. Энэхүү сургууль 1862 онд байгуулагдсан бөгөөд хөгжлийнхөө явцад олон саад бэрхшээлийг туулсан ч өдийг хүртэл энтрепренер сургууль гэсэн статусаа нэр төртэй өргөж явсаар л байна. Уламжлалт академик орчны стандартуудыг эвдэн аж үйлдвэрүүд, бизнесийн байгууллагуудтай нягт харилцан ашигтай хамтран ажиллахаас гадна төр засагтайгаа хамтран оюуны өмчийн эрхийг их, дээд сургуулиудад шилжүүлсэн алдарт Бэй-Доулийн хуулийг АНУ-д батлахад ч MIT үлэмж нөлөөтэй оролцсон байдаг.

Эрдэмтдийг бизнес ба хөрөнгө оруулалтын удирдлагаар хангаж, тэдний санаа, ба технологийг үнэлэмж ба үнэ цэнийг баталгаажуулж, цаашилбал үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэн олсон ашгаас хуваалцах энэхүү схем нь АНУ ба Европ тивийн олон улсуудын хөгжлийн хөдөлгүүр нь болсон юм. 

NMIT

Зэллэн ниссэх нүүдлийн шувуудын толгойг түүчээ шувуу гэдэг билээ. “Flying geese” гэсэн ойлголтыг анх Японы эрдэмтэн Kaname Akamatsu 1930-аад оны үед гаргасан бөгөөд дайны дараа буюу 1960-аад оны үед ид хүчээ авч байсан юм. Зэллэн нисэн буй шувуудын түүчээ нь Япон Улс бөгөөд дараа дараагийн шатны шувууд буюу бусад орнуудад технологи, хөгжлөө дамжуулж явдаг, хөгжиж буй орнууд нь энэ маягаар ашиг хүртдэг тухай хүүрнэж байжээ. Монгол улс энэхүү шувуун цувааны сүүл хавиар нисч байгаа нь тодорхой бөгөөд зиндаагаа ахиулахын тулд хүссэн хүсээгүй хөгжиж буй орнуудаас суралцах, өөрсдийгөө нийтэд нээх, зарим хэмжээний эрсдлийг хүлээн зоригтой шийдвэрүүдийг гаргах ёстой юм болов уу гэж бодогдох бөлгөө. Тэр дундаа технологи гэгч зүйл хамгийн чухалд тооцогдно. 

2000 оноос ахлах сургуулиар шаваа тавин эхэлж байсан Шинэ Монгол бүрэн дунд сургуулийн хамт олон үйл ажиллагаагаа улам өргөжүүлж 2014 онд “Дэлхийн Боловсролыг Монголдоо Эзэмшицгээе” зорилготой New Mongol Institute of Technology (NMIT) буюу Шинэ Монгол Технологийн Дээд Сургуулиа байгуулжээ. Манай улсад эрхэм зорилго, алсын хараагаа тодорхойлсон компани, аж ахуйн нэгж маш цөөн байдаг. Тэгвэл хувийн дээд сургуулиудын нэг болох Шинэ Монгол сургуулийн хамт олон Монгол улсаас анхны Нобелийн шагналтныг төрүүлж, нэг хүнд ногдох патент, оюуны лицензийн тоогоор дэлхийд тэргүүлнэ гэсэн зорилт тавьж. Өмнөө тавьсан зорилгоо хийж буй судалгаа ба эдийн засгийн өгөөжтэй амжилттай холбож чадвал чухам энэхүү холбоос л ямар ч улсын хөгжлийн хурдасгуур болох бүрэн боломжтой юм. Ялангуяа энэхүү холбоос дээр үндэсний томоохон компаниуд болох MCS, Newcom, Шунхлай, Таван Богд, Макс групп гэх зэрэг нь орж ирээд MIT-ийн схемээр ажиллаж эхэлбэл шинэ санаа, санаачлагууд бодит ажил хэрэг болж, цаашилбал Монголын санхүүгийн зах зээлд ямар эерэг өөрчлөлт гарахыг таашгүй ээ. 

Харамсалтай нь мэдлэг шингэсэн үйлдвэрлэл гэж ярих дуртай хирнээ бид бүхэн технологийн их, дээд сургуулиудыг хуучны ТМС буюу техник мэргэжлийн сургуультай багагүй андуурдаг юм билээ. АНУ ба Хятад улсууд эдийн засгаараа өрсөлдөхөө болиод удаж байна. Харин тэд эзэмшиж буй патентийхаа тоогоор өрсөлдөөд эхэлсэн. Шинэ Монголчууд бид оюуны лиценз эзэмших цаг нь нэгэнт болжээ.