Microfinance Fights Growing Pains

Views

Бичил санхүү хүндрэл бэрхшээлийг даван урагшилсаар

Mr. Ben Shell, who works at XacBank, has written a very interesting article about Micro Finance and the article has been published by world famous Forbes magazine for its millions of readers around the world. This confirms that Mongolian financial market and banking, micro finance sector attracts the world. Mr. Otgolchuluu, head of Market Research Unit, translated this wonderful research work from English to Mongolian. I thank a lot both Ben and Otgoo for this great work. We are always open and eager to contact or cooperate with those who interested in to study and work on micro finance field as well as some academic area.

Монголын санхүүгийн салбарын хөгжлийг дэлхий нийт анхааран ажигласаар байгаагийн нэг илрэл нь ХасБанкны ажилтан ноён Бен Шеллийн нийтлэлийг алдарт Форбс (forbes.com) сэтгүүл өөрийн олон зуун мянган уншигчдадаа хүргэсэн явдал юм. Дэлхийн бичил болон хөгжлийн санхүүгийн салбарынхны анхаарлыг зүй ёсоор татаж буй тус нийтлэлийг ХасБанкны хамт олон, тэр дундаа Зах Зээлийн Судалгааны Албаны Менежер Ч.Отгочулуу гардан орчуулж Монгол уншигч нартаа толилуулж байна.

Оршил

Ердөө 9-хөн жилийн өмнө Аварзэд бүсгүйн хувьд хэдий хангалтай барьцаа хөрөнгөтэй байсан ч “бичил бизнесийн” зээл гэдэг нь бүхэл бүтэн аймгийнхаа хэмжээнд хайгаад ч олдошгүй эд байлаа. Тэрээр Орос, Хятадын дунд орших, хатуу ширүүн өвөл, уужим тал нутаг, нүүдэлч малчдаараа алдартай Монгол орны өмнөд этгээдэд орших говийн бүсийн Дорноговь аймагт аж төрдөг юм. Нутаг дэвсгэрийн хэмжээгээрээ Баруун Европтой дүйцэхүйц энэ том улс ердөө 2.6 сая иргэнтэй авч, тэдний нэг саяас илүү нь нийслэл хот болох Улаанбаатарт төвлөрөн суурьшжээ.

Аварзэд сургуулийн насны 3 хүүхэдтэй өрх толгойлсон эмэгтэйн хувиар нэгэн жижиг мухлаг (ТҮЦ) ажилуулж, хоол хүнс болон бусад ойр зуурын хэрэгцээний жаал зугаа зүйлс борлуулж амь зуудаг байв. Харин анх удаа зээл авах боломж олдсон тул 80 америк долларыг зээлдэн авч улмаар худалдан авалтынхаа хэмжээг өсгөсөн байна. Тэрээр 9-н жилийн тэртээхийг эргэн дурсаж: “Тэр үед надад итгэж мөнгө зээлдүүлсэнд би маш их баярлаж байсан тул зээлээ ямагт цаг тухайд нь эргүүлэн төлөхийг чармайдаг байлаа” хэмээсэн юм. Эдүгээ тэрээр 3 өрөө тохилог байрнаас гадна хувийн дэлгүүртэй болж, үл хөдлөх хөрөнгийн эзэн болсон төдийгүй нэг хүүхдээ Улаанбаатар хотноо Их Сургуульд сургаж байна. Хамгийн сүүлд авсан 6 мянган америк долларын зээлээ тэрээр дэлгүүрээ өргөжүүлэх болон гоо сайхны тансаг бараа худалдан авахад зарцуулжээ. Түүний амьдардаг аймгийн төвд зөвхөн жижиглэн худалдаанаас гадна бусад салбарууд ч хүчээ аван хөгжиж байна. Жишээ нь 19 мянган оршин суугч бүхий говийн энэ жижиг хотод аль хэдийнэ 6 банк үүд хаалгаа нээжээ.

Ширүүсэн буй өрсөлдөөн

Хэдий хүндрэл бэрхшээл их байгаа ч, сүүлийн 5 жилийн туршид Бичил санхүүгийн салбар эрчтэй хөгжиж байгаа орнуудын нэг нь Монгол юм. Бичил санхүү нь угтаа банк-санхүүгийн үйлчилгээнд хамрагдах боломжоор хомс, ядуу болон бага орлоготой иргэдэд санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэх учиртай “бизнес” ажээ. Гэвч бичил санхүүгийн зах зээл ханаж, арилжааны буюу ашиг хөөсөн хөрөнгө оруулагч нар хүчээ авч эхлэхийн хирээр бичил санхүүгийн дээрхи уламжлалт үзэл баримтлал ганхаж эхлэх боллоо.

Монголын бичил санхүүгийн банк болох ХасБанкны гүйцэтгэх захирал Ч.Ганхуяг Монголын банкны секторын талаар товч дүгнэн: “Монголын Төв Банк 1990 ээд оны сүүлээр зарим нэг ухаалаг арга хэмжээ авч хэрэгжүүлсэн нь өнөөгийн банкны секторт ач тусаа өгч байна” гэж хэлсэн юм. Тэрээр үргэлжүүлж: “Эдийн засгийн өсөлт, улсын өмчийн банкуудын хувьчлал, санхүүгийн зах зээлийн хожуу ч гэсэн хөгжил болон өсөн нэмэгдэж буй гадаадын хөрөнгө оруулалт зэрэг нь банкны секторын огцом өсөлтөнд таатай нөлөө үзүүлсэн”. ХасБанк 1998 онд “Хөгжлийн Алтан Сан” хэмээх нэртэйгээр, НҮБ-ийн төслийн хүрээнд, 600 мянган ам. долларын эх үүсвэртэй дотоодын 4 хувь нийлүүлэгч (ТББ) -ийн оролцоотойгоор үүсгэн байгуулагдсаны дараа тун удалгүй Аварзэд бүсгүйд зээл олгосон ажээ. Монголын анхны Банк бус санхүүгийн байгуулагын лицензийг 2000 онд авсны дараа МерсиКор хэмээх Олон Улсын байгуулагын төслийн хүрээнд үүсгэн байгуулагдаж ижил төстэй үйл ажиллагаа явуулж байсан “Говийн Эхлэл” ТББ-тэй нэгдсэнээр арилжааны банк болон томрох эхлэлээ тавьсан байна.

Анхнаасаа л ашигтай ажиллаж эхэлсэн төдийгүй асар хурдан хугацаанд томорч төслөөс банк болон хувирсан амжилт нь дэлхий даяар дуурсаж, ХасБанкинд асар өндөр нэр хүндийг авчирсан юм. Өргөн уудам нутгийн өнцөг булан бүрт хүрч салбараа нээж, өргөн сонголт бүхий үйлчилгээ үзүүлдэг ч гэсэн ХасБанк нь үндэсний хэмжээнд бичил санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлдэг цорын ганц банк бас биш ажээ. Урьдын төрийн мэдлийн Хөдөө Аж Ахуйн Банк буюу одоо бол өргөн үйлчилгээ, салбар сүлжээ сайтайгаараа алдаршсан, нэр нөлөө бүхий Хаан Банк ч мөн адил бичил санхүүгийн салбар дахь маш том “тоглогч” болоод байна. Уг нь бол олон жилийн үр ашиггүй удирдлага, хээл хахууль зэрэг асуудлууд нь ужигарсан зэргээс шалтгаалан ХАА-н банк 2000 онд хаагдахын ирмэгт тулаад байсан юм. Гэвч АНУ-ын Олон Улсын Хөгжлийн Агентлаг (ОУХА)[1]-ын зүгээс Монгол Улсын Засгийн Газарт хандан хөдөө орон нутагт үйлчилгээ үзүүлж буй цорын ганц банкаа дампууруулчихалгүй авч үлдээд, хөл дээрээ эргэн баттай зогсоход нь дахин нэг боломж олгохыг зөвлөжээ. ХАА-н банкыг хувьчилсны дараа, тус банк АНУ-ын ОУХА санал болгосон гадаадын удирдах бүрэлдэхүүнээр удирдуулсан юм. Ийнхүү зөвхөн хөдөө орон нутаг төдийгүй хот суурин газарт эрчимтэй томорч, улс даяар тархсан сүлжээ байгуулсан ХААН Банк одоо Монголын банкуудаас анх удаа Лондоны хөрөнгийн бирж дээр хувьцаагаа гаргахаар төлөвлөж байна.

Гэвч хөдөө орон нутагт дангаар ноёрхож байсан ХААН банкны хувьд өрсөлдөөн эрс ширүүсэж, монополь байр сууриа алдаж эхэлж байна. Алсмагдал зайдуу орон нутаг дахь 3 ажилтнаас бүрдсэн салбар нэгжүүд нь амжилттай ажиллаж байв. Тэгвэл энэ 3 ажилтан бүхий салбарын загварыг нь Монгол Шуудан банк хуулбарлаж, ижил төстэй бүтэц бүхий салбар нэгжүүдээ хөдөө орон нутагт ихээр нээж байна. Үүний зэрэгцээ ХасБанк ч мөн адил хөдөөгийн харилцагч нарт түлхүү хүрч үйлчилгээ үзүүлэх зорилгын үүднээс гар утас болон бусад салбаргүй банкны технологийг ашиглаж эхэлсэн нь өрсөлдөөнийг хурдасгах хүчин зүйл болж байна.

Амжилт ба саад бэрхшээлүүд

Хэдий өрсөлдөөн бараг хэвийн бус хэмжээнд хүртлээ ширүүсч байгаа боловч Бичил санхүүгийн салбар цаашид улам бүр хүчээ авах хандлагатай байна. 2006 онд Зүүн Европ болон Төв Азийн бүс нутагт Бичил санхүүгийн салбарт идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж буй байгуулагуудын тоо 5800-д хүрчээ. Эдгээр Бичил санхүүгийн байгууллагуудын ихэнхи нь коммунизмын уналтын дараа үүсгэн байгуулагдсан юм. Польшд төвтэй, Зүүн Европ болон ТУХН-ы орнууд дахь БСБ-уудыг эгнээндээ нэгтгэсэн Бичил Санхүүгийн Сүлжээний Төв[2] ийн тэргүүн Жрегори Галусекийн хэлснээр: “...эдгээр бичил санхүүгийн байгууллагууд нь гайхалтай өндөр өсөлтийг үзүүлэхийн зэрэгцээ тус салбар дахь өрсөлдөөнийг улам бүр ширүүсгэж” байгаа ажээ. Мөн түүнчлэн: “дээрхи орнуудад Бичил санхүүгийн үйлчилгээнд хамрагдаж байсан зээлдэгчдийн тоо 2000 онд 1.5 сая байв. Гэтэл энэ тоо 2006 онд 5.1 сая болж өссөн бол мөн хугацаанд БСБ-уудийн нийт зээлийн багц 550 сая доллараас 12.5 тэрбум долларт хүрсэн” байна. Тэгээд ч Монгол улсын нийслэл Улаанбаатар хотноо энэ оны 5 дугаар сарын 29-ноос 31-ний хооронд зохиогдох Олон Улсын Бичил Санхүүгийн ээлжит 11 дүгээр бага хурлын нэг чухал том сэдэв нь Өрсөлдөөний тухай байх болно. “Харилцагчид болон Байгуулагууд өсөлтийн төлөө хамтдаа” уриан дор зохиогдох энэхүү нэр хүндтэй арга хэмжээнд бичил санхүүгийн салбарынхан, хөрөнгө оруулагчид, донорууд, шижээчид, судлаачид, зөвлөхүүд, бодлого боловсруулагч нар болон хэвлэл мэдээллийнхэн цуглах юм.

Босни-Херцеговина хэмээх жижиг орны бичил санхүүгийн зах зээл ч асар их өрсөлдөөнтэй байдаг аж. Тус улсад анх 1996 онд бичил санхүүгийн салбар үүсч байх үед 50 бүртгэлтэй бичил санхүүгийн байгууллага (БСБ) байв. Тэдний нэг болох Партнер хэмээх БСБ-ын гүйцэтгэх захирал Сенад Синановичийн дурьдсанаар: “идэвхитэй үйл ажиллагаа эрхэлж буй байгуулагуудын тоо өрсөлдөөнөөс шалтгаалж хоёр дахин буурчээ. Өрсөлдөөнөөс гадна, том банкууд жижиг зээлийн зах зээл рүү нэвтэрч байгаа болон тухайн улсын бичил зээлийн байгууллагын тухай хууль нь БСБ-үүдийн хөгжилд чөдөр тушаа болж байгаа” ажээ.

“Сайны хажуугаар саар” гэгчээр дэлхийн Бичил санхүүгийн салбарт гарч буй амжилтыг даган зарим нэг хүндрэл бэрхшээлүүд ч урган гарсаар байна. Эдгээр бэрхшээлийн нэг нь санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэгч байгууллагуудын өрсөлдөөн юм. Бангладешийн Грамеен банкны санаачлагаар үүсч, улмаар дэлхий даяар түгсэн Бичил санхүүгийн уламжлалт бүтээгдэхүүн болох Бүлгийн зээл нь анхандаа санхүүгийн үйлчилгээ авах ямар ч боломжгүй (банк, санхүүгийн ердийн байгууллагуудад “гологдсон”) хирнээ бүлгэмсүү, айл саахалтаараа амьдардаг иргэдэд зориулагдсан аж. Барьцаа хөрөнгө байхгүй учир бүлгийн гишүүд зээл авахын тулд өөр хоорондоо нэгнийхээ зээлийн эргэн төлөлтийг батлан даах, мөн хэн нэг нь зээлээ эргэн төлж чадахгүй бол бүлгийн бусад гишүүд дахин зээл авч чадахгүйд хүрэх зэрэг хэлцэл байгуулдаг байв. Зээлийн эргэн төлөх баталгаа нь хамтын хариуцлагаас гадна бүлгийн гишүүд дангаараа бусад банк, санхүүгийн байгууллагаас өөр зээл авах гарцгүйд оршино. Гэвч хэрэв тухайн тосгонд (өрсөлдөөний явцад) нэг бус нэжгээд зээлдүүлэгч бий болж тэдгээр нь хоорондоо зээлдэгчийн талаар албан болон албан бус байдлаар мэдээлэл солилцохгүй бол дээрхи бүлгийн зээлийн эргэн төлөгдөх баталгааны механизм ажиллагаагүй болно. Учир нь өрсөлдөөн ихсэхийн хирээр ганцаарчилсан зээлийг түлхүү олгох сонирхол бий болдог аж. Ингэснээр бүлгийн гишүүдээс хамгийн идэвхитэй, овсгоотой нь бүлгээс гарч бие даасан бизнес эрхлэхийг илүүд үзэх нь жам. Нэгдүгээрт өөрийнх нь хэрэгцээнд илүү таарсан зээл авах боломж нээгдэнэ, хоёрдугаарт, бусад муу зээлдэгч (бүлгийн гишүүд) –дийн зүгээс үүсэх хариуцлагыг хуваалцах шаардлагагүй болно.

ХасБанк харин анхнаасаа л барьцаа хөрөнгөөр баталгаажсан ганцаарчилсан зээл олгож байсан нь уламжлалт нүүдлийн соёлтой нь холбоотой байж болох юм. Харин өрсөлдөөний явцад үүсч буй бусад бэрхшээлүүд болох “үнэ хямдруулах тэмцэл” болон “хүүгийн бага зөрүү” зэрэг нөлөөг эртнээс мэдэрч иржээ. Банкны ерөнхий захирал М.Болдын хэлснээр: “банкны секторын зээлийн дундаж хүү 2000 онд 35 хувь байсан бол 2007 онд 20 хувь болж буураад байгаа” ажээ. “Хүүгийн зөрүү багасч, ашгийн түвшин буурч байгаа учир бид илүү санаачлагатай, бүтээлч ажиллах хэрэгтэй болсон. Тухайлбал өнгөрсөн онд зарим бүтээгдэхүүндээ тохируулж эрсдлийг ангилан оноолох тогтолцоог шинээр нэвтрүүлснээр зээлийн мэргэжилтнүүдийнхээ ажлын бүтээмжийг эрс нэмэгдүүлэх ажлыг хийж байна” гэж тэрээр нэмж хэлэв. Улс даяар тархсан агентуудаар дамжуулан гар утас ашиглан банкны үйлчилгээг үзүүлж эхэлснээр зардлыг бууруулаад зогсохгүй харилцагчдынхаа бааз суурийг өргөтгөж улмаар хүүгийн бус орлогыг нэмэгдүүлэх болно гэж ХасБанк үзэж байна. Үүний адилаар Босни-Херцеговина дахь Партнерийн захирал Сенад Синанович ч технологийг “шинэ давуу тал бий болгоход ашиглана” гэдгээ илэрхийлж байгаа юм. Партнер нь зах зээлийн судалгаа хийх хүчин чадлаа өргөтгөхийн зэрэгцээ үнийг (зээлийн хүүгээ) бууруулж байна. Мөн гар утасыг банкны бүх төрлийн үйлчилгээг сайжруулахад ашиглахаас гадна харилцагчиддаа төрсөн өдрийн мэнд дэвшүүлэх, шинэ бүтээгдэхүүний талаар мэдээ хүргэх зэргээр Маркетингийн зориулалтаар хэрэглэх болжээ.

Гэвч хичнээн сайн техник, технологийн дэвшлийг ашиглалаа гээд Бичил санхүүгийн салбарт учирч буй зарим өөр бэрхшээлийг, тодруулбал зээлдэгчийн талаархи найдвартай мэдээлэл дутагдаж буй асуудлыг шийдэж чадахгүй нь ойлгомжтой. Аливаа БСБ зээл хүсэгчийн талаархи мэдээлэл, өөрөөр хэлбэл зээлтэй эсэх, эд хөрөнгө нь зээлийн барьцаанд байгаа эсэхийг зайлшгүй мэдэж байж эрсдэлгүй ажиллах боломжтой болдог. Зарим нэг “хулхи” зээлдэгч нарт давхар зээл олгохгүйн тулд банкууд албан болон албан бус ямар нэг байдлаар мэдээлэл солилцох сүлжээ байгуулж хоорондоо нягт хамтран ажиллах зайлшгүй шаардлагатай. Монголд хэдий төрийн мэдлийн зээлийн мэдээлийн сан (товчоо) ажилладаг боловч Монгол Банкны тэргүүн дэд ерөнхийлөгч Энххуягийн тодорхойлж хэлснээр: “тус сангийн үйл ажиллагаа алслагдмал хөдөө орон нутагт төдийлөн үр дүнгээ үзүүлж чадахгүй байгаа” ажээ. Ер нь хөдөө орон нутагт зарим өрхийн гишүүд давхар зээлтэй байхаас гадна эд хөрөнгөө өөр, өөр банкинд нэгэн зэрэг барьцаалан зээл авах тохиолдол ихсэх болсон нь төрийн хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлэгч нарын санааг зовоосон асуудал болсоор байгаа аж. Төв банк дээрхи бэрхшээлийг даван туулах илүү тохиромжтой арга зам, шийдэл хайж байна. Ямартаа ч 2007 оны сүүлээр банкны секторын найдваргүй зээл 2.7 хувьтай байгаа нь харьцангуй боломжийн үзүүлэлт юм. Энххуяг ерөнхийлөгч цаашид өрсөлдөөний ач холбогдолыг үнэлж хэлэхдээ: “өрсөлдөөний явцад зээлийн хүү хоёр дахин буурч, ялангуяа малчдад хүрч буй зээлийн хугацаа хоёроос гурав дахин уртассан. Банкууд хөдөө орон нутагт, харьцангуй хүнд, хэцүү орчинд үйл ажиллагаа явуулсны дүнд Монголын хөдөөгийн хөгжилд хувь нэмэр оруулж, орон нутгийн хүн амын амьдрал ахуйд бодит тус нэмэр үзүүлж байна” гэж дүгнэсэн юм.

Мөнгө урсан ирсээр гэвч хянамгай байхад илүүдэхгүй

Хөгжиж буй орнуудын БСБ-ууд асар хурдтай өсч томрохын хирээр санхүүгийн зах зээл нь ханаж эхлэх хандлагатай болсон энэ үед өөр нэгэн бэрхшээл урган гарч ирж байна. Дэлхийн Банкинд бүтцийн хувьд харьяалагддаг ч бие даасан үйл ажиллагаа явуулдаг Ядууст Туслах Зөвлөлдөх Бүлэг[3] (ЯТЗБ) нь Бичил Санхүүгийн салбарт идэвхитэй оролцдог юм. Тус байгууллагын тооцсоноор БСБ-уудад оруулсан гадны хөрөнгө оруулалт зөвхөн 2004-2006 онуудын хооронд л гэхэд 3 дахин өсч 4 тэрбум ам. долларт хүрсэн байна. Одоо идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж буй 80 орчим (Бичил санхүүгийн) хөрөнгө оруулалтын сангуудын талаас илүү хувь нь 2005 оноос хойш байгуулагдсан байх ажээ. Энэ нь Бичил санхүүгийн салбарт том том хөрөнгө оруулагчид их хэмжээний мөнгө “цутгаж” эхэлсний дохио юм. Мөнгөн капиталын энэ их урсгал нь асар их ашгийн боломж бүхий зах зээл шинээр нээгдсэндээ биш (учир нь санхүүгийн үйлчилгээ авах боломжоор хомс бага орлоготой иргэд үеийн үед байсаар л байсан), харин ядуу гэгдэх иргэдэд санхүүгийн үйлчилгээг үзүүлснээр ашиг олж болохыг олж харсантай холбоотой ажээ.

ЯТЗБ-ийн тооцсоноор, хөгжиж буй орнууд дахь БСБ-уудын хувьд зээлийн эргэн төлөлтийн хувь хэмжээ нь тухайн орнууд дахь ердийн банк санхүүгийн байгууллагуудынхаас хамаагүй өндөр байдаг. ЯТЗБ-ийн оролцоотойгоор үүссэн бичил санхүүгийн салбарын мэдээллийн сангаас үзэхэд зарим нэг томоохон БСБ-ууд анхнаасаа л өндөр ашигтай ажиллаж ирсэн нь 5 хувиас өндөр активын өгөөж, мөн 30 хувиас илүү өөрийн хөрөнгийн өгөөжийн үзүүлэлтүүдээс ил болж буй юм. Эдгээр гайхалтай өндөр ашгийн үзүүлэлтүүд нь ердийн банк санхүүгийн байгууллагуудын амьсгааг давхцуулж байгаа нь эргэлзээгүй. Түүнчлэн макро эдийн засгийн хямралтай үед ч БСБ-уудын ашигт ажиллагаа нь бусад дэд салбаруудтай харьцуулахад илүү найдвартай байдаг байна.

МИКС Маркет[4] -ээс хийсэн судалгаагаар БСБ-уудын активын чанар нь макро эдийн засгийн үйл явц, цикльтэй ямар нэг хамаарал, нөлөөлөл байхгүй ажээ.[5]

Түүнчлэн Интернэшнл Херальд Трибюн (International Herald Tribune) сонинд хэвлэгдсэн Даниел Альтманы нийтлэлд ч энэ сэдэв хөндөгдсөн бөгөөд ихэнхи БСБ-уудын ашиг нь олон улсын мөнгө-зээлийн зах зээл дээрхи хямралуудтай ямар нэг байдлаар хамааралгүй байсан нь ажиглагдсан тухай дурьджээ. Өөрөөр хэлбэл дэлхийн санхүүгийн зах зээл хямралтай үед ч БСБ-ууд тасралтгүй өсөн томорсоор байжээ. Шалтгаан нь БСБ-уудын зээлдэгч нар болон тухайн орон нутгийн бичил зах зээлүүд нь олон улсын зах зээлтэй төдийлөн холбогдоогүй байдаг учраас гадны нөлөөнөөс тусгаарлагдсан байж болох юм.

Ашиг сайтай, олон улсын хямралд бага өртөмтгий гэсэн эдгээр шинж чанараараа Бичил санхүү нь Секүю (Sequoia), Карлиле Групп (Carlyle Group) гэх зэрэг харьцангуй том хөрөнгө оруулагч нарын анхааралыг татаж, үр дүнд нь энэ салбарт урсан орж буй мөнгөний хэмжээ өссөөр байна. Гэвч мэдээж болгоомжлох зүйлс байсаар. Их Британийн Санхүүгийн Санаачлагын Судалгааны Төв[6] -өөс хэвлэн гаргадаг БСБ-уудын өмнө учирч буй эрсдлийн талаархи (Банана Скин 2008)[7] судалгаанд хөрөнгө оруулагч нарын сэтгэл түгшээсэн зарим асуудлыг тодорхойлсон байна. Нийт 74 орны 305 иргэд ААН-үүдээс авсан судалгааны үр дүнг үзэх юм бол, хөрөнгө оруулагч нарын өмнө учирдаг хамгийн том эрсдлээр БСБ-уудын удирдлага, менежментийн чанар гэж үзсэн байна. Нэг талд, БСБ уудын түүхэнд урьд өмнө үзэгдээгүй хэмжээний их мөнгө оруулахад бэлэн хөрөнгө оруулагч нар байхад, нөгөө талд чадварлаг менежмент бүхий БСБ-уудын тоо төдийлөн их биш байна.

Бичил санхүүгээр дагнан үйл ажиллагаа явуулдаг анхны хөрөнгө оруулалтын сан болох АНУ-д төвтэй МикроУест[8] -ийн гүйцэтгэх захирал Гил Кроуфорд харин энэ асуудлыг төдийлөн бэрхшээл гэж үзэхгүй байна. "Хэдий хүнд хэцүү орчинд үйл ажиллагаа явуулж буй ч бага орлоготой иргэдэд үйлчилдэг Бичил санхүү нь ашигтай ажиллаж чадна гэдгээ нотлон харуулж чадсан. Хэрэв гадны хөрөнгө оруулалт зохистой хэмжээгээр нэмэгдэхийн зэрэгцээ ашиг сонирхолын зөв хөшүүргийг бий болгож чадах юм БСБ-ын удирдлага авьяас чадлаа дайчлан ажиллаж, суралцах болно” гэж үзэж байна. Дэлхий даяар байршуулсан нийт 800 сая долларын үнэлгээ бүхий хөрөнгө удирддаг БлюОрчардыг үндэслэгч Жеан Пилипп болон МикроУестийн Кроуфорд нарын үзэж байгаагаар БСБ-уудад санхүүжилт хийхэд учирч буй гол бэрхшээл нь тэдний өр төлбөртэй биш харин өөрийн хөрөнгөтэй илүү холбоотой байна. Учир нь БСБ-ууд асар хурдтай өсөн томорч байгаа учир тэдэнд нэмэлт санхүүжилт болон техникийн туслалцаа байнга шаардлагатай болдог.

Ер нь банк, санхүүгийн үйлчилгээнд хамрагдаж чадахгүй байгаа иргэд дэлхий дээр хэдэн зуун саяар тоологдох хэмжээнд байгаа учир Бичил санхүүгийн зах зээл асар их багтаамж боломжтой (буюу ирээдүйтэй) хэмээн тооцогдож байна. Энэ их боломжийг ашиглахын тулд хөрөнгө оруулалтын шинэ сангууд бий болсоор. Гэвч хөрөнгөө хэнд итгэж оруулах вэ?, Тухайн санхүүжилт авч буй БСБ хэр чадавхитай билээ?, Тодорхой дүрэм журам удирдлага болгон мөрдөж ажиллаж хэвшсэн үү? Эдгээр асуудлуудын улмаас хөрөнгө оруулалтын сангууд зөвхөн мөнгө өгөөд зогсохгүй удирдлагыг нь чадваржуулах, менежментийг нь сайжруулахад анхаарч байдаг.

Удирдлагын чадавхиас гадна хөрөнгө оруулалтын урсгалд саад болж буй өөр нэг хүчин зүйлийн талаар энэ оны 2 дугаар сард Нью-Йорк хотноо зохиогдсон бичил санхүүгийн хөрөнгө оруулалтын конференц дээр Морган Стенлей (Morgan Stanley) -гийн БСБ-уудын хэсгийн гүйцэтгэх захирал Шаун Мюрфи тавьсан илтгэлдээ дурьдсан юм. Энэ нь БСБ-ууд зээлдэгч нартаа зээл олгоход учирдаг бэрхшээлүүд эргээд (дүрээрээ буюу толины тусгал адил) тухайн БСБ-уудад хөрөнгө оруулагч нарт ч мөн адил тулгардаг гэсэн үг юм. Зээлдэгчийн түүх гэхээр зүйл байхгүй, зээлийн эрсдлийг үнэлэх систем учир дутагдалтай байдгаас зээлдүүлэгч нар ижил төстэй орчны нөхцөл байдлаар баримжаалан боловсронгуй бус аргачлал дээр үндэслэн зээл олгох нь бий. Үүний адил бэрхшээл мөн л гадны хөрөнгө оруулагч нарт учирна. Өөрөөр хэлбэл зарим нэг буурай хөгжилтэй орны банкны салбарын сул дорой хяналт, аудитаар баталгаажаагүй тайлан баланс, хөгжиж амжаагүй үнэлгээний агентлагуудын мэдээлэлд үндэслэн шийдвэр гарах хэрэгтэй болдог.

Ер нь энэ хүндрэл бэрхшээл нь зөвхөн Бичил санхүү гэлтгүй хурдтай өсөж буй хөгжиж буй орнуудын аль ч салбарт хөрөнгө оруулах үед үүсдэг биз ээ.

Сайн зүйл хийх үү, Аливаа зүйлийг сайн хийх үү,... эсвэл Хангалттай хийх үү?

Хөгжлийн эдийн засгийн онолын үүднээс авч үзвэл бичил санхүүгийн утга учир нь ядуу иргэдэд ядуурлаас гарахад нь тусалж, боломж олгоход оршдог. Өөрөөр хэлбэл аль нэг баян орны чинээлэг иргэдийн хувьд өдөр тутмын ердийн хэрэглээ болсон санхүүгийн үйлчилгээ авах тэрхүү боломжийг ядуу орнууд дахь амьдрал ахуйгаан өөд татах эрмэлзэл бүхий иргэдэд мөн адил нээж өгч буй хэлбэр юм. Энэ нь бичил санхүүгийн салбар үүсэх тулгуур зарчим байв. Ямартаа ч Дэлхийн Банк, Олон Улсын Валютын Сан тэргүүтнээр удирдуулсан хөгжлийн хамтын нийгэмлэгийн зүгээс ядуурлыг бууруулахад Бичил санхүү эерэг нөлөө үзүүлж чадна гэдгийг олж харсан. Өөр нэг чухал олдвор нь Бичил санхүү нь зардлаа нөхөх боломжтой гэдгийг ч нотолсон явдал байв. Тус салбар аажмаар хөгжсөөр зөвхөн зардлаа нөхөөд зогсохгүй, улмаар ашигтай ажиллаж эхэлсний үр дүнд доноруудын төслүүд нь том том санхүүгийн байгууллагууд болон томорч, хувьсаад байна. Гэвч Доноруудын санхүүжилт хязгаарлалт ихтэй бас тогтмол бус байдгаас хурдан өсч буй БСБ-уудын удирдлагууд иргэдээс хадгаламж татан төвлөрүүлэх, үнэт цаасны зах зээлээс мөнгө босгох зэргээр нэмэлт санхүүжилт олож авахыг эрмэлзэх болсон байв. Учир нь өдөр ирэх бүр томорч буй байгууллагынхаа санхүүжих хэрэгцээг хангах, нөгөө талаас харилцагч нарынхаа зээлээс бусад (мөнгө хуримтлуулах гэх зэрэг) банкны үйлчилгээ авах эрэлт хэрэгцээг харгалзан үзэх шаардлага зайлшгүй тулгардаг ажээ.

Энэхүү өгүүллэгт дурьдагдсан бичил санхүүгийн салбарын өмнө тулгарч буй эрсдлийн талаархи судалгаанд (Банана Скин 2008)[9] дахин анхаарлаа хандуулья. Бичил санхүүгийн салбарт учирч буй дараах том эрсдэл нь “компанийн засаглал” болно. Учир нь Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлд сонирхолын ялгаа бүхий гишүүд олноор орж ирснээр хэт эрээвэр хураавар бүтэцтэй болдог. Ялангуяа төслөөс банк, санхүүгийн байгууллага болон томорсон БСБ-ийн ТУЗ-д шинээр орж ирсэн арилжааны чиглэл бүхий хөрөнгө оруулагч нарын хувьд энэ зөрчил тод илэрч болно. Донорууд өөрсдөө хөрөнгө оруулагч, хувь эзэмшигч болж хувирсан ч ихэвчлэн нийгмийн чиг баримжаагаа хадгалж, эрхэм зорилгоо ухамсарласаар байх нь олонтаа. Харин хувь нийлүүлэгчдийн эгнээнд шинээр орж ирсэн цэвэр арилжааны чиг баримжаа бүхий (богино хугацаанд өндөр ашиг олох үндсэн зорилготой, ашиггүй үед буцаж гарахад хэзээд бэлэн) хөрөнгө оруулагч нар хүч түрэн орж ирэх болсноор зарим БСБ-ууд “анхдагч зорилгоосоо хазайж эхлэх нь” гэсэн шүүмж тод сонсдох боллоо. Тэгээд ч БСБ-уудад ажиллаж буй гадны зөвлөхүүд, мэргэжилтнүүдийн дийлэнхи нь урьд өмнө хаа нэгтээ барууны банкинд ажиллаж туршлага хуримтлуулсан байдаг. Тэдний хувьд ашигт ажиллагаа болон санхүүгийн дэг журам юу юунаас ч илүү чухал байдаг нь БСБ-ууд анхдагч эрхэм зорилгоосоо хазайж эхлэхэд нөлөөлж эхэлдэг байж болох юм.

2007 онд Мексикийн Компартамос[10] хэмээх БСБ хувьцаагаа үнэт цаасны анхдагч зах зээлд борлуулсан нь амжилттай болж[11] Бичил санхүүгийн ертөнцөд асар том шуугиан дэгдээсэн юм. Тухайлбал 2000 онд 1 сая долларын хөрөнгө оруулаад байсан Ассион тухайн хувьцааныхаа тал хувийг 140 сая доллараар арилжсан бол, тус банкны ихэнх хувийг эзэмшдэг захирал болон удирдлагын баг эзэмшиж байсан хувьцааныхаа ердөө 7.4 хувийг 91 сая долларын үнэ хүргэж чаджээ. Энэ хувьцааны борлуулалт ажиглагч, судлаач нарыг хоёр хэсэгт хуваан талцуулсан гэдэг. Зарим ажиглагч нарын хувьд, тус алхам нь санхүүгийн үйлчилгээнд хамрагдаж чадахгүй байгаа дэлхийн 1 тэрбум иргэдэд санхүүгийн үйлчилгээг хүргэх замд олсон нэг ололт байв. Учир нь тэднийхээр бол БСБ-уудыг хүчирхэгжүүлэхийн тулд ашгийн чиг баримжаа бүхий хөрөнгө оруулагчдаас нэмэлт хөрөнгө татах нь зайлшгүй аж.

Гэтэл нөгөө хэсэг нь өөр үзэл бодолтой байв. Харьцангуй өрсөлдөөнт зах зээл дээр үйл ажиллагаа эрхэлдэг хирнээ, ядуу эмэгтэйчүүдээс жилийн бараг 100 хувийн буюу хэт өндөр хүү авдаг, удирдах багтаа хэт өндөр цалин өгдөг гэх зэргээр Компартамосийг буруутгаж байв. Өөрөөр хэлбэл Компартамос ядуурлыг бууруулах малгайн дор элдэв хөнгөлөлт эдлэх замаар ашиг олдог тул бичил санхүүгийн үзлийг уландаа гишгэж, хонины арьс нөмөрсөн чононоос өөрцгүй байсан аж. МайкроРайт хэмээх бичил санхүүгийн үнэлгээний пүүсийн захирал Дамиан фон Штауффенберг бүүр хүч нэмж “бичил санхүү утга учраа алдлаа” гэж халагласан гэдэг. Эмэгтэйчүүдийн Дэлхийн Банк хэмээх БСБ-уудын сүлжээний ерөнхийлөгч Мари Эллен Искендериан энэ асуудалд өөрийн бодлоо дараахи маягаар илэрхийлсэн байна: “Хэрэв Компартамос өрсөлдөөнд тэсч үлдэх, бүтээгдэхүүн үйлчилгээгээ сайжруулахын тулд тийм алхам хийсэн бол сайн л биз. Харин бичил санхүүг илүү их ашиг олох эх үүсвэр болгох гэсэндээ бусдыг уруу татаж байгаа бол бид [Бичил санхүү] бүгд алджээ” гэсэн байна. Тус байгууллагын зүгээс дэлхийн өнцөг булан бүрт үйл ажиллагаа явуулж буй 25 БСБ уудыг сүүлийн таван жилд судалж үзсэний үр дүнд, хэдий санхүүгийн үйлчилгээнд хамрагдж буй эмэгтэйчүүдийн тоо 2 дахин өссөн ч тэдний нийт зээлдэгч нарын дунд эзлэх хувийн жин буурч байгааг илрүүлсэн байна. ”Бичил санхүүгийн (ядуурлыг бууруулах, ажлын байр бий болгох) анхдагч зорилго нь энэ салбарын олж буй их ашгийн сүүдэрт бүүдгэрэхийг хүлцэн тэсвэрлэх учиргүй” гэж хатагтай Искендериан нэмж хэлжээ. Гэхдээ нөгөө талаас хувийн хөрөнгө оруулалтыг шууд харлуулан гутааж болохгүй гэдгийг тэрбээр хүлээн зөвшөөрч байгаа юм. Бичил санхүүг хэрэгтэй хүн бүрт нь хүргэхийн тулд хувийн буюу арилжааны чиг баримжаа бүхий хөрөнгө оруулалт чухал.

Чигээрээ, Дээшээ ... Эсвэл Зүүн Тийш?[12]

Өнгөрөгч оны Олон Улсын Бичил Санхүүгийн 10 дугаар Бага Хурлын гол сэдэв нь хөрөнгө оруулалтын тухай байв. Хөрөнгө оруулагчдын үзэсгэлэн яармагт ч нийт 40 томоохон хөрөнгө оруулагч нараас гадна энэ салбарт шинээр нэвтрэх сонирхолтой оролцогчдын тоо ч өссөн нь харагдаж байжээ. Зүүн Европ болон Төв Азид бичил санхүү хүчтэй хөгжихийн сацуу өрсөлдөөний улмаас ашгийн түвшин багасч байна. Ийм үед БСБ-ууд өөрсдийн зорилгодоо үнэнч үлдэхийн тулд үйл ажиллагаа нь нийгмийн чиг баримжаатай хэр нийцэж байна вэ гэдгээ тайлагнаж байх, нийгмийн хариуцлагын үзүүлэлтүүдийг боловсронгуй болгох нь юу юунаас илүүтэй чухал болов.

БСБ-уупын өсөлт болон өрсөлдөөн нь Монголын малчдад эерэг нөлөө үзүүлэхийн сацуу гаднаас нэмэгдэн орсоор буй хөрөнгө оруулалтын хэмжээ өсөх нь БСБ-уудад ашигтай тусч байна. “Сүүлийн жилүүдэд манайд хөрөнгө оруулах сонирхол эрс өсч байна” гэж ХасБанкны Гүйцэтгэх Захирал Ганхуяг өгүүлсэн юм. Түүнчлэн: “Гаднаас авч буй зээлийн нөхцөл сайжирснаас гадна бид зарим моргейжийн зээлээ үнэт цаасжуулан борлуулж чадсан. Тэгээд ч гадны байгууллагууд хөрөнгө оруулалтаа нэмээд зогсохгүй, манай мэргэжилтэн, шинжээчдийг хилийн чанадад зөвлөхөөр ажиллуулж, ХасБанкны эхний жилүүдэд үзүүлж байсан хурдан өсөлтийг зарим нэг буурай хөгжилтэй орнуудад давтан хуулбарлах сонирхолтой байгаа” гэдгийг нэмж тодотгов.

Хятад улс сүүлийн үед бичил санхүүгийн хөрөнгө оруулагчдын анхааралтай ажиглаж буй бас нэгэн том зах зээл болоод байгаа билээ. Албан ёсны статистикт нь итгэх юм бол хамгийн олон хүн амтай Хятад орны хөдөөгийн хүн амын дөнгөж 4.6 хувь нь ядуу амьдарч байгаа аж. Гэвч ихэнхи ажиглагчид “бодит ядуурал хамаагүй өндөр байх боломжтой” гэж үзэж байна. Харин Хятадын засаг захиргаа бичил санхүүгийн хөгжилд учирч буй саад бэрхшээлийг арилгах тал дээр хөшүүн хойрго хандсаар ирсэн юм. Сүүлийн үед энэ байдал өөрчлөгдөж байгаа тухай Олон Улсын Санхүүгийн Корпороц[13] -ийн Хятад дахь төлөөлөгч бөгөөд Хувийн Аж Ахуйтны Түншлэлийн хөтөлбөрийн зохицуулагч Марио Фишель тодорхойлсон юм. Тэрээр: "Хятадын Ардын Банк болон Хятадын Банкны Зохицуулах Хорооны санаачлагаар бичил санхүүгийн салбар гараагаа алгуурхан эхэлж байна. Ер нь бичил санхүүгийн үйл ажиллагаа явагдах орчин нөхцөл сайжирч байгаа" гэсэн юм. Гэвч Ноён Фишелийн дурьдаж байгаагаар БСБ-ууд зөвхөн зээл төдийгүй хадгаламжийн үйлчилгээгээр дамжуулж найдвартай татан төвлөрүүлсэн эх үүсвэртэй болох боломжийг бүрдүүлэхэд эрхүйн болон төрийн зохицуулалтын шинэчлэл шаардлагатай хэвээр байгаа юм. Үүний адилаар ПАТРА хэмээх Хятадын ТББ-ийн Гүйцэтгэх захирал Жоован Чеон: “банк санхүүгийн эрх зүйн орчин сайжирч, зарим нэг дүрэм журмууд бичил санхүүгийн хөгжлийг илүү дэмжих талдаа өөрчлөгдөх хэрэгтэй байна” гэж үзэж байна. Учир нь Хятадын санхүүгийн хуулийн дагуу бүртгэлтэй ТББ нь санхүүгийн үйлчилгээ үзүүлэх нь хориотой байдаг атлаа Ядуурлын эсрэг хуулиар бол зөвшөөрөгддөг. Хятадын Банкны Зохицуулах Хороо саяхнаас хувийн буюу арилжааны чиг баримжаа бүхий хөрөнгө оруулагчдыг хөдөөгийн ашгийн байгууллагад хөрөнгө оруулахыг зөвшөөрдөг болсон. Гэвч эрх авах нь туйлын хэцүү бөгөөд татварын хувь хэмжээ нь харьцангуй өндөр байгаа юм. Эдгээр хүчин зүйлсийн улмаас олон улсын бичил санхүүгийн томчуул Хятадад хөрөнгө оруулах гэж нэг их яарахгүй байгаа нь илт.

БСБ-уудыг хөдөлгөж буй хүчин зүйл нь мэдээж харилцагч нар байдаг. Монголын эдийн засаг өсч, төрөл бүрийн жижиг дунд бизнес ялгаран хөгжиж буй боловч тэдний өмнө улам ширүүсэж буй өрсөлдөөн, мэдээллийн хомсдол болон хууль эрхзүйн таатай бус орчин гэсэн шинэ болон хуучин бэрхшээлүүд хөндөлссөн хэвээр байгаа юм.

8 жилийн өмнө Лхагвасүрэн гуай эхнэр 2 хүүхдийн хамт Гэр буюу нүүдэлчийн майханд амьдарч байв. Тэрээр өмнө нь говь нутагт орших Дундговь аймгийн захиргааны газарт механикаар ажилладаг байлаа. Эхнэрийн адил насаараа улсын байгууллагад ажилласан болохоор бизнес хийх арга туршлагагүй, зах зээлийн мэдлэгээр туйлын маруухан нэгэн байв. Тэгсэн хэдий ч анх удаа 500 долларын зээл авч, түүгээрээ лангууны зориулалтаар ширээ мөн бас бус сэлбэг хэрэгсэл худалдан авч, жижиг наймаагаар бизнесийн гараагаа эхлүүлжээ. Өнөөдөр Лхагвасүрэн гуай Буянтчандмань хэмээх засвар худалдааны төвийн эзэн бөгөөд 6 тасалгаа бүхий засварын гарааш, сэлбэгийн дэлгүүртээ 5 хүнийг ажиллуулж байна. Хувьдаа том хэмжээний байшин бариулаад авсан ба мөн нэг хүү нь өрх тусгаарлажээ.

Тэрээр Монгол Хятадын хил дээр ирэх бүртээ Марио Фишел болон Жоован Чеон нарын хэлсэнтэй агаар нэгэн зүйлийг халаглан өгүүлдэг юм. Энэ нь: "хил давахад хамгийн том бэрхшээл нь бичиг цаасны хүнд суртал болон өндөр татвар” ажээ. Гэсэн хэдий ч Лхагвасүрэн гуай үнэхээр том амжилтанд хүрч чадсан нэгэн ажгуу. Учир нь түүний компани тус аймгийн нийт барилгын материалын хэрэгцээний 70 хувийг ханган нийлүүлдэг болой.

---

[1] 1990 ээд онд ардчилсан нийгэм рүү тайван замаар шилжилт хийсэн Монгол оронд АНУ-ын Олон Улсын Хөгжлийн Агентлаг идэвхитэй үйл ажиллагаа явуулж ирсэн юм. www.usaid.gov

[2] Microfinance Centre, http://www.mfc.org.pl/

[3] Consultative Group to Assist the Poor (CGAP), www.cgap.org

[4] MIX Market, www.mixmarket.org/

[5] Нийт 88 орны 639 БСБ уудын тоо баримтуудыг 1999-2005 оны байдлаар цуглуулж нэгтгэж дүн шинжилгээ хийхэд тухайн орны нэг хүнд оногдох үндэсний орлогын өсөлтийн түвшин болон БСБ-уудын активын чанар хоёрын хооронд статиситикийн хувьд магадлагдаж болохуйц ямар нэг харилцан хамаарал байгаа эсэх нь тогтоогдоогүй байна.

[6] Centre for the Study of Financial Innovation, www.csfi.org.uk

[7] http://www.citi.com/citigroup/microfinance/data/news080303b.pdf

[8] MicroVest Fund, www.microvestfund.com/

[9] http://www.citi.com/citigroup/microfinance/data/news080303b.pdf

[10] Compartamos Banco, www.compartamos.com

[11] Хувьцааных нь үнэ “тэнгэрт хадсан” гэхэд болно.

[12] Зөв зүйлийг хийх үү эсвэл аливааг зөв хийх үү? Энэ асуулт бичил санхүүгийн хувьд өсөлт үү эсвэл нийгмийн чиг баримжаа юу гэсэн хэлбэрээр илэрдэг юм. Хэрэв өсөлт хийе гэж шийдвэл ашиг сайтай байх хэрэгтэй болно. Гэтэл ашгийн хойноос хэт улайрснаар нийгмийн чиг баримжаа орхигдох аюултай.

[13] International Finance Corporation, http://www.ifc.org/

Microfinance Fights Growing Pains

Nine years ago, Avarzed could not have gotten a small business loan anywhere in her province, even if she had possessed 10 times the value in collateral (which she didn't).

She lives in the province of Dornogobi, part of the Gobi Desert in Mongolia, a land-locked country between China and Russia known for harsh winters, steppes and nomadic herders. In this country, 2.9 million people are spread out over a land the size of Western Europe, although more than a million of them live in the capital city of Ulaanbaatar.

Avarzed was a single mother with three children in school, barely making ends meet by operating a small kiosk selling food and sundries. Then she got her first loan; she used the $80 (U.S.) to buy more goods to sell in her kiosk. "I am grateful that someone trusted me, and I have always tried to repay my loans on time because of this," she says.

Today, she is putting one child through university in Ulaanbaatar, lives in a three-room apartment and owns her own shop. She used her latest loan of $6,000 to expand her stock, buying stationary and beauty products. However, in the provincial capital where she lives, retail is not the only sector seeing growth: There are now six banks operating in this desert town of 19,000 people.

Increasing Competition

Mongolia is just one difficult environment where microfinance--the business of providing financial services in small transaction amounts to poor, under-served markets--has taken off in the past five years. But its experience showcases some of the changes now buffeting the industry as microfinance institutions (MFIs) and their markets mature, private investors arrive on the scene in force and traditional microfinance values are questioned.

The Mongolian Central Bank (other-otc: CHPA.PK - news - people ) "made some smart reforms in the late 1990s, which helped the banking sector really take off in the ensuing years," says Ganhuyag Ch. Hutagt, CEO of XacBank, a Mongolian microfinance bank. "Consistently high [gross domestic product] growth, privatization of all state-owned banks, lagging development of local capital markets and foreign investment have all driven rapid expansion."

The precursor to XacBank--and the source of Avarzed's first loan--was the Golden Fund for Development, a microcredit project that the United Nations Development Program started in 1998 with $600,000 in loan capital and four local staff members (all of whom are still with XacBank, including Ganhuyag). After registering as Mongolia's first non-bank financial institution in 2000, it quickly merged with another lending organization formed by the international NGO Mercy Corps to become a commercial bank.

Turning a profit from the start, XacBank has become well-known in the microfinance world as a model for transformation and growth. But even as it has expanded to all provincial centers in the country with a wide variety of financial services, XacBank has not been the only microfinance player.

Another is Khan Bank, a former state-run agricultural bank that has become one of Mongolia's most well-regarded institutions and which has a comprehensive presence in rural areas. In 2000, after years of mismanagement and corruption, the agricultural bank was on the verge of being shut down. But the U.S. Agency for International Development (USAID), active in Mongolia since the peaceful transition from communism to a democratic market economy started in 1990, convinced the Mongolian government to give the collapsing bank another chance, in large part because it was the only financial institution present in Mongolia's many remote villages.

Now privatized, Khan Bank is still headed by the same foreign manager brought in by USAID for the turnaround. After rapid expansion in urban areas, and due in part to its inherited nationwide network, Khan Bank is reportedly confident enough to be planning an IPO in London: a first for a Mongolian bank.

But the competition is heating up, especially in the rural areas where Khan Bank once enjoyed a monopoly. Its success with small, three-person branches in remote villages is being copied by another privatized bank, Post Bank. Meanwhile, XacBank is pursuing rural customers through branchless banking technologies, including mobile phones.

Success and Its Complications

Even though the high degree of competition present in Mongolia these days is unusual, the phenomenon itself is increasingly common in the microfinance industry.

In Eastern Europe and Central Asia, the number of institutions active in microfinance stood at around 5,800 in 2006, most of them credit unions established after the fall of communism. Grzegorz Galusek, director of the Poland-based Microfinance Centre Network for MFIs in Eastern Europe and the New Independent States, says that a small number of these MFIs have accounted for remarkable growth in the first half of the decade, which is creating increasing competition. The total number of borrowers served in the region has grown from 1.5 million in 2000 to 5.1 million in 2006, while the total loan portfolio of all MFIs has grown from $550 million to more than $12.5 billion.

Indeed, competition will be a theme addressed in this year's 11th annual Microfinance Centre Conference in Ulaanbaatar, Mongolia, on May 29 through 31. The event will bring together microfinance practitioners, investors, donors, experts, consultants, researchers, IT vendors, policy makers and media to address a number of topics around the theme "Clients and Institutions, Growing Together."

Bosnia and Herzegovina is another small, yet competitive, microfinance market. When the sector first began to develop in 1996, there were around 50 registered microcredit organizations. Now, due to competition, that number has been reduced to about a dozen, says Senad Sinanovic, executive director of Partner, one of the top three microcredit lenders to have emerged in the country. The sector has been further squeezed by established banks reaching downmarket and restrictions on loan terms established by the country's Law on Microcredit Organizations.

Yet some unexpected complications have come along with the success. The traditional microfinance group loan methodology, first popularized by the famous Grameen Bank in Bangladesh, was designed to be used in areas where it was the only loan product available and where borrowers had very strong ties to their location and community. In the absence of collateral, group members guarantee each other's loans, with the lender threatening, at least in theory, to bar all group members from further loans if they do not cover for each other in the case of missed payments.

But when there is more than one lender in town, such threats lose much of their power, especially when the lenders do not formally or informally share borrower information. And if the competition comes in and offers individual loans, group lenders can lose many of their best clients who would prefer products more tailored to their needs--and who would just as soon not be forced to cover for their riskier group members.

XacBank, which has relied on individual, secured loan products since the beginning, in part because of the nomadic culture of Mongolia, has felt the effects of other more universal consequences of competition--lower prices and tighter margins. According to the Bank's president, Bold Magvan, banking sector average domestic currency loan rates in Mongolia have decreased from 35% in 2000 to 20% in 2007.

"In response to [this] squeezing of profits, we saw the need for new and innovative approaches. Last year, we introduced credit scoring for several loan products, which has improved the efficiency of our credit officers," he says. He also noted the planned roll out of a mobile phone banking system using a nationwide network of agents, which he said is projected to reduce transaction costs and increase the bank's customer base and fee income.

Senad Sinanovic of Partner says his organization has also looked to technology for competitive advantage. Besides beefing up its market research capacity and lowering prices, Partner is utilizing mobile phones to improve service--including sending greetings on customers' birthdays--as well as new product offers.

However, no amount of technology can circumvent the need for information on a potential borrower's existing loans and pledged collateral. Lenders must communicate with each other, through a formal or informal credit bureau, in order to avoid double or triple lending to dishonest borrowers.

Mongolia does have a government-run credit bureau, but "there are many obstacles to its successful operation in remote, rural villages," said Enhhuyag Batsukh, the first deputy governor of the Central Bank. Last year, regulators began to worry about the increasing practice in some villages of family members getting two or three loans from two or three different banks and pledging the same assets as collateral.

While the Central Bank is working to find solutions, banking-sector non-performing loan rates remained quite low, standing at 2.7% at the end of 2007. Enhhuyag stresses the positive results that competition has had on the market: "In the past five years, loan rates have been almost cut in half, while loan terms have increased by two or three times, especially for herders," he says. "Banks serving the rural areas have many obstacles to overcome, but their efforts have paid off for Mongolia's rural population."

New Money Floods in, but Cautiously

With financial sectors in many developing countries maturing and MFIs themselves growing rapidly, capital markets have been quick to enter the fray. The World Bank's microfinance arm, the Consultative Group to Assist the Poor (CGAP), says that foreign investment in MFIs tripled between 2004 and 2006, reaching $4 billion, and that half of the more than 80 private microfinance investment funds currently in existence were started after 2005.

This influx of capital is responding not to a new market (since poor people without access to financial services have always been there) but from the realization that the business itself is sound: that the poor are, in fact, bankable.

According to CGAP, microfinance loan repayment rates are higher worldwide than those in the mainstream banking sector in developing countries. And according to the MIX Market (a transparent microfinance data aggregation and analysis organization funded by CGAP, among others), some of the biggest MFIs are also startlingly profitable, showing returns on assets of more than 5% and returns on equity of more than 30%. Such numbers have caught the attention of mainstream capital markets.

In fact, it seems that this profitability is even more secure than that of more traditional sectors in times of macro-economic trouble.

A recent article published by economists at the MIX Market suggests that MFI asset quality is uncorrelated with macro-economic events. The study analyzed data from 639 MFIs representing 88 countries between 1999 and 2005 and found no statistically significant relationship between a country's Gross National Income per capita growth level and the asset quality of MFIs in those countries. Some MFIs experienced more late repayments, but default rates were unchanged.

A recent International Herald Tribune article by Daniel Altman takes this point further, discussing evidence that MFI profits have been unaffected by the major international credit market crisis. Indeed, they have continued to grow. The article suggests that the lack of integration of both MFI borrowers and local credit markets into the formal, international economy provides insulation from major macro-economic shifts.

Despite microfinance getting increasing attention from investors--including hedge funds such as Sequoia and the Carlyle Group--many in the industry are wary of all the new money coming in.

A recent microfinance profile from the Center for the Study of Financial Innovation, publishers of the well-known "Banana Skins" banking-risk report, provides a list of the anxieties that keep industry players up at night. In the survey of 305 respondents from 74 countries and all groups of stakeholders in the industry, the No. 1 risk cited was "management quality." In short, it seems that, for the first time in microfinance's history, there could be a danger of too much money pursuing too few quality institutions and managers.

Gil Crawford, CEO of MicroVest, the first microfinance private investment company in the U.S., sees the problem a different way. "Microfinance has been demonstrated to be a profitable business serving the poor, even in some very difficult environments," he says. "If the equity capital is there in sufficient amounts and is sufficiently patient--and it brings the right incentives--then the management talent will follow."

Both Crawford and Jean-Philippe de Schrevel, a founder of Blue Orchard--one of the largest private microfinance investment firms in the world, with close to $800 million under management--say that there are still bottlenecks in funding for MFIs. But they lie in equity, not debt.

"As they expand rapidly, the best MFIs need to recapitalize, and they often need assistance in managing that fast growth," says De Schrevel. This opportunity, along with the chance to participate in the founding of new ventures in large, under-served markets, led him to launch a new, dedicated equity fund. "As an equity investor, we will have the influence necessary to provide the needed guidance, both to start-ups and growth projects," he notes.

However, such equity transactions present complications still being worked out. Shawn Murphy, executive director of Morgan Stanley's (nyse: MWD - news - people ) Microfinance Institutions Group, elaborated on the challenges facing MFI equity investors in a presentation at a microfinance investment conference held in New York in February.

In some ways these challenges mirror, on a larger scale, the problems that MFIs themselves face in lending to their own customers. Instead of a lack of enough historical data to feed credit-scoring models, investors face a dearth of comparable transactions in comparable environments, and very little consensus on MFI valuation methods. Instead of weak or nonexistent credit bureaus, investors must use an immature rating agency industry and often work without audited financials in unpredictable, weakly regulated environments.

These problems are familiar to any investor working in rapidly developing countries. But one of the more contentious concerns has evolved out of the characteristic that made microfinance so attractive to those unsatisfied with traditional models of philanthropy and development: the seductive combination of "doing good" and "doing well" at the same time.

Doing Good, Doing Well, Doing Enough?

From the development perspective, microfinance is all about giving poor people a chance to work themselves out of poverty--to be treated as responsible, productive agents with the capacity to improve their own lives if given the same chances that more wealthy people in more developed countries can afford.

These were the founding values of the industry. As the economic development community was searching for a more grassroots approach in the face of the (mostly failed) structural reform policies of the International Money Fund and World Bank, microfinance became increasingly popular for the tangible impact it had on poor clients while at least partially, if not fully, covering operating costs.

As the industry slowly grew, cost-covering turned into profitability, and the donor projects began to transform into regulated financial institutions. Facing limited and uncertain donor funding, the increasingly professional staff were often eager to access deposits and capital markets to finance expansion, as well as meet the non-loan financial needs of their customers.

The greater focus on profitability and market discipline was often encouraged by a new wave of former bankers providing technical assistance to the MFIs. The result has sometimes been increasing trade-offs with social missions and shifts within organizational cultures.

The transformation process also placed the founding donors in often uncomfortable positions as shareholders and board members. The donors' new colleagues in MFI funding initially came from the socially responsible investment community, which, in theory, shares the same founding values. But as more mainstream players get involved, with their talk of astronomical growth and relatively quick exit strategies, accusations of "mission drift" are becoming louder and more frequent.

The second-largest risk facing the industry, according to the Banana Skins report, is "corporate governance." This refers not only to a perceived lack of skills and experience, but to the potential for conflict that is arising through the diversification of so many MFI boardrooms. In the case of transformed donor projects, new, more commercial players are often brought in at the instigation of ambitious local management.

This conflict was brought sharply into focus by the IPO of a Mexican MFI, Compartamos, in the spring of 2007. The IPO, a secondary offering, was a wild financial success. Investors valued the company so highly that Accion, a nonprofit microfinance network that put $1 million of equity into the MFI through its subsidiary investment fund in 2000, sold half of its shares for $140 million. The senior management and directors, who together held the largest single stake in the bank, received $91 million through selling only 7.4% of the total outstanding shares.

Through online forums, newsletters and conferences, many in the industry applauded the IPO as an important milestone in the quest for greater investment from private capital, which they say is necessary to finance the massive expansion needed to reach the estimated billion-plus people still without access to basic financial services.

But others argue that the near-100% effective annual interest rate charged by the bank to poor women, while competitive in the market, was more than excessive, as were the high salaries paid to management. Many such people saw Compartamos as an example of the hijacking of the microfinance concept by profit-seeking wolves wearing the sheep's clothing of poverty reduction to attract subsidized support and justify their high interest rates.

"Microfinance has lost its innocence," declared Damian von Stauffenberg, executive director of the microfinance rating agency MicroRate and an industry veteran, in a microfinance newsletter following the IPO.

Mary Ellen Iskenderian is president of a global MFI network called Women's World Banking, which assists its members to both scale up their operations and deepen their commitment to serving women.

In response to a recent article in The New York Times about the Compartamos IPO, she focused on its future implications for the industry: "If the Compartamos deal leads to more competition and services, then we will eventually be better off. But if it prompts others to enter microfinance solely to make a profit, then we all lose."

Women's World Banking has tracked the development of 25 MFIs from all corners of the globe over the last five years and has found that while growth and formalization have doubled the total number of women served by these MFIs, the percentage of women borrowers in the total portfolio has dropped. "We cannot let microfinance's profitability overshadow its power as a poverty alleviation and empowerment tool," Iskenderian argues.

Still, she believes commercial capital is necessary for microfinance to reach all who need it. At a recent New York conference on microfinance and capital markets, co-sponsored by Women's World Banking and Morgan Stanley, the buzz about the IPO focused on the double take done by Wall Street at the return on investment.

On the other hand, Iskenderian noted, the IPO was also a warning for MFIs that would follow in Compartamos' footsteps. If you access the public markets, you had better be prepared for the scrutiny that comes with your financials being aired in the required public filings.

Onward, Upward ... Eastward?

Despite the conflicts between "doing well" and "doing good," there seems to be plenty of momentum in microfinance for both growth and social impact.

"Investment facilitation has definitely been a focus of our conference in previous years," says Galusek of the Microfinance Centre Network for MFIs. "Last year, around 40 different investors participated in the conference's investor fair. With all of the new entrants into the market and the increasing complexity of the instruments offered, we expect more interest than ever."

As microfinance expands in Eastern Europe and Central Asia, "competition will bring pressure on margins, while social performance management techniques will evolve to become one of a number of sophisticated tools and products that MFIs utilize in pursuit of their goals," Galusek says.

Just as growth and competition have been good for Mongolian herders, the increased pool of investor money has benefited the top-tier MFIs. "We have seen an astonishing growth in interest from the investment community in recent years," says Ganhuyag of XacBank. "The terms of our external loans have greatly improved and we have even sold some of our mortgage loans to be securitized."

He adds: "Another consequence is that investors are stepping up to provide funding for us to take our expertise across our borders to less developed markets where we can manage the same rapid growth that XacBank saw in our early years."

China is one market that microfinance investors have been closely watching. If official statistics are to be believed, only 4.6% of the world's most populous nation still live in poverty in rural areas, but many experts believe the real number is substantially higher. In any case, the government has traditionally been agonizingly slow in removing barriers to microfinance development.

Mario Fischel, general manager of the Private Enterprise Partnership program implemented by the International Finance Corporation in China, says this is changing. "Microfinance development has seriously started in the country thanks to the two separate pilot initiatives of the People's Bank of China and the China Banking Regulatory Commission," he says. "Overall, the operating environment for microfinance is improving."

Fischel noted, however, that continued regulatory reforms are required, mainly in further developing the framework for credit-only institutions in order to provide greater operating flexibility and better access to sustainable sources of funding.

Joohwan Cheon, Executive Director of PATRA, a Chinese microcredit non-governmental organization (NGO) run by Mercy Corps and operating in Jilin province, close to the North Korean border, agrees that regulations need to be clarified and more microfinance-friendly policies adopted.

"According to the Chinese Financial Law, registered NGOs cannot provide financial services. But according to the Chinese Poverty Alleviation Law, they can," Cheon states. He also notes that while the Chinese Banking Regulatory Commission recently changed its policies to allow private investors to establish rural financial institutions, the qualification process is very demanding and the tax rate is quite high. "These things have made the international microfinance community hesitant [to make] further investments."

The momentum of MFIs is, of course, ultimately driven by customers. As the Mongolian economy grows and diversifies many small and medium-sized businesses face competitive pressures, lack of information and challenging regulatory environments.

Eight years ago, Lhagvasuren was living in a small, semi-nomadic felt tent, called a "ger," with his wife and two children, working as a mechanic for the government in the Gobi Desert province of Dundgobi. He used his first loan of $500 to rent a table and buy spare parts to sell on it.

Having worked for the government his whole life, like many Mongolians at the time, Lhagvasuren had no experience running a business or even knowledge of basic market principles. He encountered numerous difficulties when he tried to expand his business.

Today, Lhagvasuren is the proprietor of the Buyantchandmani repair and trade company, employing five people in his six-room garage and materials shop. He has built a brick house for his family, and one of his sons has married and moved out.

When reached by mobile phone at the Mongolian-Chinese border, he echoed Mario Fischel and Joohwan Cheon: "The biggest problems I have now concern crossing the border--all the forms I need to fill out, the high taxes and so many restrictions." When your company supplies 70% of all construction materials in your province, such is the price of success.