Born to free and taxed to death

Views

Санхүүгийн эрх чөлөөтэй “төрөлт” ба татвартай “үхэл”

Ерөнхийлөгчийн цалинг та өөрөө төлдөг гэдгээ хааяа ч болов мэдэрдэг биз дээ? Ерөнхийлөгчөөс гадна төсвийн мөнгөөр цалин мөнгөө авдаг тангараг өргөсөн төрийн зарим ажилчид үүнийг ерөөсөө мэдэхийг хүсдэггүй нь даанч гомдмоор. Хүн ер нь яг өөрийн халааснаас мөнгөө тоолж гаргаад алив нэгэн юм худалдан авахдаа ямар сайн үзэж шалгаж, чанар нь тааруу болон цаг хугацаандаа нийлүүлэгдээгүй бол хэл ам хийж, заргалддаг билээ?

Улс орны эдийн засаг хурдацтай өсөж байна, ДНБ, нэг хүнд ногдох үндэсний орлого нэмэгдэж байна гэж буй хэдий ч баян, ядуугийн ялгаа улам ихэссээр байгаа бус уу? Саяхан судалгааны байгууллагууд гаргасан мэдээлэлдээ Монголд ядуурлын хэмжээ эрс өсөөгүй ч гэсэн ядуурлын түвшин буюу зэрэг нь улам гүнзгий болсон гэж дурдсан байсныг уншиж байсан. Өөрөөр хэлбэл нийгмийн баялаг тэгш бусаар хуваагдаж, хуваарилагдаж байна аа л гэсэн үг. Хуваарилдаг хүмүүс нь өөрсөддөө ашигтай, ихээр хуваарилж чаддаг, энэ зүй тогтол нь “уламжлал” болсон тул одоо энэ орон нутгийн сонгуульд дуучин, телевизийн нэвтрүүлэгч, мэдээ уншигч, бөх, яруу найрагч, дөнгөж сургууль төгссөн хорь гаран насны залуус, төрөл бүрийн бизнесмэнүүд асар ихээр байгаа нь нэгийг хэлж, хоёрыг анхааруулж буй бус уу? Угаасаа улс төр рүү ороогүй үлдсэн нь л хоосон хоцроод байгаа болохоор бүгд хошуурч байгааг ойлгоход уул нь төвөггүй мэт. Ирц хүрээгүй тул дахин санал хураалт явах болоод байдаг. Сая энэ сонгуульд зориулаад 1,000,000,000 нилээд гаран мөнгө зарцуулсан гэсэн. Дахиад иймийг зарцуулахаас нааш сонгууль явуулж, саналаа авч чадахгүй шүү дээ. Энэ мөнгөөр хотын замыг толь болгож, хичнээн олон сургууль, эмнэлэгийн засварыг хийх байсан бол оо? Энэ мөнгө бидний татвараар босдог тул энэ татварыг өгөөгүй бол бид гар дээрээ овоо их цалин тухайн саруудад авах боломжтой байсан гэж бодохоор гол харлахгүй байхын аргагүй.

Сонгууль зарцуулж буй мөнгө яах вэ, гол нь төрд цугларч буй мөнгө шударга хуваарилагдахгүй байгааг л би онцлоод байгаа юм. Үүнээс бол Улаанбаатар хотод ядуу, хөдөөнөөс орж ирсэн, гэр хорооллын иргэд, жаахан хүүхдүүд аймшигтай дээрэм, тонуул, хүн амины хэрэг хийж байна. Миний сайн найзууд болох хоёр ч залуу хоёулаа буюу нэг нь 3-р хороололд явж байгаад, нөгөө нь 10-р хороололд байх гэрийнхээ орц руугаа орж яваад бүлэг залууст дээрэмдүүлэн зодуулж, түрийвч, гар утасаа алдсан байгаа юм. Хоёулаа жаахан халамцуу явж байсан гэж байгаа. Боолгуулсан найз маань ухаан алдсан бөгөөд алуулаагүй үлдсэн нь их юм гээд баярлаад сууж байна лээ. Тэр найз маань том ханхар биетэй, жин нь 100 кг гарсан хүн гээд бод доо. Тэрийг тэгж байгаа юм чинь манийг яах байсан юм бол, бүү мэд. Хэсэг бултаараа шоудаж наргисныхаа дараа бие биенийгээ заавал гэрт нь оруулж өгч байгаарай залуусаа гэж хэлэхээр чинь одоо иргэний дайнтай улсад амьдарч байгаа юм шиг болох гээд байдаг.

Сонгуульд дэвшиж буй хүмүүсийн яриаг хараад байхад ихэнх нь би өөрөө сайхан амьдарч байна, надад бүх юм байна, одоо чухам улс орноо хөгжүүлмээр байна гээд байгаа. Тийм л сүрхий юм бол заавал тэгж сонгуульд уралдаж, хоорондоо хядалцан, олон сая, тэрбум төгрөг зарцуулж байснаас байр, албан газрынхаа ойр хавийн замыг тэгшлэх, бөглөх, мод тарих, арчлах ургуулах, за болъёо гэхэд удирдаж буй компанийнхаа ажилчдын цалинг нэмэх, бонусаасаа хуваалцаж болно шүү дээ эхний ээлжинд. Эх орны хөгжил иймэрхүү “аахар, шаахар” юмнаас л эхэлдэг байх гэж мунхаг буй төсөөлөөд буй. Гэхдээ тэд нар дээшээ гарч энэ яриад байгаа шударга бус юмтай тэмцэнэ гээд байгаад л гол ач холбогдол нь байгаа юм болов уу гэж заримыг нь хараад байгаа. Үнэхээр эд нар миний сар болгон хугацаандаа төлдөг татвартай тэнцэхүйц төрийн үйлчилгээ, нийгмийн стандартыг хангаж өгвөл яагаад болохгүй гэж? Баахан юм амлачихаад биелүүлээгүй байж дахин дахин сонгогдоод байгаа хэдэн сэтэртэй нөхдүүдийг яалтай билээ дээ. Хууртагдаад байдаг, хямдхан худалдагддаг бид нарын л хохь, буян заяа юм доо. Ядаж худлаа үнэн сонгуулиа ихэнх нь очоод өгчихсөн бол бид нар бултаараа 1 сая америк доллар хэмнэх байлаа. Тэр чинээгээрээ ядаж нэг өдөр нэг биш хоёр талх авч идэх боломжоо алдлаа л гэж жирийн иргэн хүний хувьд хараад сууж байна даа гэж. Эцэст нь бас төрөхдөө санхүүгийн дарамтгүй төрсөн хүмүүс үхэхдээ татварын дарамтгүй үлдэхийн төлөө харгис өрсөлдөөнийг шударга бус нийгэмд явуулж буй хүн гэдэг араатны төрөлхийн зан авир юм уу даа гэж хэлмээр санагдаад.