Airlines

Views

Авиа компани

Би зүүдэндээ ихэвчлэн нисч байна гэж зүүдэлдэг. Яагаад ч юм бүү мэд. Зүүдний тайлал нь ч одоо юу юм бүү мэд. Мэддэг хүн байвал хэлж өгөөрэй. Амьсгалаа түгжиж байгаад хичээхээр л өөрөө хөөрөөд явна. Харин нисч байхдаа ийш тийшээ залах жаахан хэцүү, бас яг товлосон цэг дээрээ буух хэцүү. Заримдаа нисч байгаад гэв гэнэт доошоо унаж байна гэж зүүдлээд цочоод хэд хэд сэрж билээ. Авиа компанид ажилладаг найз маань энэхүү салбарын талаар блог дээрээ бичлэг бичээч гээд Монголын агаарын тээврийн тухай нижгээд мэдээлэл явуулсаныг өөрийн бодолтойгоо цуг та бүхэнд хүргэхээр сайхан өтгөн кофе өмнөө тавиад Люминогийн Анхаагийн “Introduction to Nomads” цомгийн нь тавиад тухлан сууж байна.

Нисэж буй шувуудыг ажигласаар байгаад 1800 оны сүүл буюу 1900 оны эхээр онгоц гэдэг сайхан зүйл бүтээж хүн төрөлхтөн бидний цаг хугацаа, орон зайн дарангуйлалыг шийдэж өгсөн ах дүү Wright нарт бид бүхэн талархах учиртай. Ялангуяа МИАТ-ын монополь эрх бүхий албан тушаалтанууд, онгоцны түлш нийлүүлдэг цорын ганц компани болох мөнгийг ёстой нэг хүүлж буй эрхэмүүд Wright гуайд баярлалаа гэж хэлэх ч багадахаар барах уу л байна. Одоогийн онгоцны технологийг бүтээх гэж хэдэн ч хүн амиараа дэнчин тавьж туршилт үйлдэж амь насаа алдаж байсныг тоолошгүй. Нацагдорж гуайн билүү нэг өгүүлэг байдаг даа. Нэгэн лам билүү дээ залуу нисэх гэж үздэг? АНУ, ОХУ-ын ерөнхийлөгч нарын онгоцноос өгсүүлээд ачаа тээврийн аварга том Антонов онгоц, хоёр давхар дотроо бассейн, кино театр, бар бүхий тансаг зэрэглэлийн онгоц, байлдааны дуунаас хурдан, радарт үл харагдагч онгоц зэрэг маш олон төрлүүд хийгдэж цэрэг болон иргэний зориулалтаар ашиглагдаж байна.

Харин Монгол улсад маань МИАТ, Аэро Монгол, Изнис гэсэн төрийн болон хувийн өмчит гурван компани дотоодын болон олон улсын нислэгийн онгоцны бизнес хийж байна. Үүнээс гадна нисдэг тэрэг бүхий хэдэн хувийн компани байдаг дуулдаж байсан. Монгол улс зах зээлд шилжиж, гадаад явж галуу шувууны мах идэх боломж нээгдсэнээс хойш олон улсын нислэгээр явдаг зорчигч нарын тоо тасралтгүй өсч байна. Энэ тоо 1993 онд 73,200 байсан бол 2007 онд 266,000 хүн гадагад руу элин халин зочилжээ. Ганзагын наймааны эрин үед том гарын наймаачид нь Хятад, Монгол, Орос улсуудын хооронд онгоцоор гахайгаа чирдэг байсан гэж байгаа. Овоо муу гарууд шүү. Одоогийн байдлаар манай улсын олон улсын нислэг дээр тоглогч нар нь Монголын хоёр компаниас гадна Япон, Солонгос, Казакстан, Орос Хятадын авиа компаниуд байна. Бид өөрсдөө хангалттай онгоц, сайн менежмент байхгүйгээс болж Хятад, Япон, Солонгос, Герман, Орос руу л нислэг үйлдэж, боломжит бусад зах зээлээ эдгээр улсуудад алдаж тэр хэмжээний хохирол хүлээж явж байгаа гэж би хараад байгаа. Эдгээр авиа компаниудын Монгол руу, Монголоос нисэх нислэгүүдийн суудал ашиглалт дунджаар тогтмол 90%-с дээш байдаг юм гэсэн. Түүнчлэн онгоцны билет бичдэг бас хөөрхөн бизнес байгаад байх шиг байгаа юм. Одоо ямар олон компаниуд үүн дээр өрсөлдөж байгааг та бүхэн мэдэж байгаа. Гэвч яг зарчим нь цаанаа яаж явдаг тухай сайн мэдэхгүй юм байна. Ямар ч байсан анх гарахдаа маш их ашигтай бизнес байсан гэж хүмүүс ярьдаг юм билээ.

Яг үнэндээ бол одоо хөдөө явахаас гадаад явах нь хамаагүй амар бөгөөд хурдан, тухтай болчихоод байгаа бус уу? Гэтэл дотоод буюу орон нутгийн нислэгийн хувьд статистик тоо нь урвуугаар гарч буй нь сонин. Өөрөөр хэлбэл 1992 онд 279,000 ширхэг хөх толбот Монголчууд эх орон дээгүүрээ дүүлэн нисэлцэж байсан бол 2007 онд 123,000 болтлоо эрс буурсан байна. Уул нь бол өргөн уудам нутаг бүхий зам тээвэр тааруу хөгжсөн манай улсын хувьд яах аргагүй стратегийн чухал ач холбогдолтой салбар билээ. Монголд маань хамгийн анхны агаарын тээврийн шан татсан он нь 1956 он бөгөөд тэр үед УБ-с Чойбалсан, Хөвсгөл, Ховд руу шуудан зөөж эхэлж байсан юм билээ. Харин хамгийн анхны тийрэлтэт хөдөлгүүр бүхий Ту-154 онгоцыг 1970 онд бид хэрэглэж эхэлсэн бол анхны Боинг, ЭйрБас онгоцуудыг 1992 оноос хөлөглөөд байна. Дотоодын нислэгийн хувьд суудал ашиглалт хангалттай байдаггүй юм шиг анзаарагддаг. Оюутны амралт, баяр ёслолын үе, жуулчдын улирлаар пижигнээд бусад үед сул зогсох гээд байдаг болов уу даа. Жишээ нь, миний мэдэхийн Изнис өвөл хүйтэн, хангалттай зорчигч байхгүй гэдэг шалтгаанаар яг одоо баруун аймгууд руу явах нислэгүүдээ хавар болтол зогсоосон байж байна. Ядаж байхад Аэро Монголын зарим ажилчид нь ажил хаяад байгаа юм уу хаашаа юм хэдэн өдөр хэвлэлийн баатрууд болж байна. Дээрээс хэдэн жилийн өмнө гарсан гашуун ослууд ч энэхүү үзүүлэлтэнд нөлөөлдөг нь гарцаагүй.

Эндээс миний хувьд юу анзаарагдаад байна вэ гэхээр цөөн хэдэн тоглогч бүхий монополь байдалтай бизнесийн секторын дарангуйлал. МИАТ-ын хувьчлалыг даруй эхлүүлж олон улсад нэгээс олон үндэсний тоглогчтой болох, дотоодын зах зээл дээрх тоглогч нарын чадварыг сайжруулан, дэд бүтцийн асуудлыг нь төрөөс дэмжин шийдэж өгөх зэрэг асуудлуудыг нэн даруй шийдэх ёстой юм шиг. Онгоцны түлш нийлүүлдэг бас их том монополь компани байх шиг байгаа юм. Онгоцны билетийн үнийг тодорхойлдог компани гэхэд нэг их хэтрэхгүй байх аа. Яагаад одоог хүртэл өөр компанийг энэ бизнес руу оруулж болохгүй байгаа юм бэ? Түүнчлэн гадаадын хэдхэн том онгоц буух буудал ч байхгүй байна шүү дээ. Заримдаа би дотроо боддог юм. МИАТ зэрэг одоо байгаа хэдхэн монополь нөхдүүдийг том оврын автобустай зүйрлээд, зэрэгцээд олон микро автобуснууд шиг онгоцууд гарч ирээд бужигнуулаад өгдөггүй юм байх даа гэж. Дэндүү дураараа бодол л доо. Австралид сурч байхдаа судалгааныхаа ажлаар төвөөс нилээд алслагдсан хөдөөний фермер айлд очоод асуулга авч байхад гэнэт өвчин тусах, хагалгаанд орох, эмчийн шаардлага гарвал та нар яах вэ гэхэд шууд утсаар агаарын эмч дууддаг гэж байсан даг. Өөрөөр хэлбэл нисдэг тэргээр явуулын эмч, эмнэлэгүүд үйлчилдэг юм билээ. Агаарын тээврийн хувьд хамгийн чухал зүйлс нь стандарт, аюулгүй, найдвартай ажиллагаа байдаг. Яг үнэндээ Монгол улсад маань авто зам дээр осолдож таалал төгсөж буй хүмүүсийн тоо нь онгоцны ослынхоос хамаагүй их байдаг. Онгоц нэг осолдохоороо бөөнөөр нь “аваад явдаг” тул хүмүүст “нисдэг хар хайрцаг” шиг санагддаг буй заа.

Миний хувьд Солонгос, Хятад, Орос, Монгол, Тайланд, Австрали, Арабын Емират, Сингапурын онгоцуудаар явж үзэж байхад агаарын хөлөг, аюулгүйн ажиллагааны стандарт яг л ижил. Гол нь харилцагчийн үйлчилгээ, кабин доторх үйлчилгээ, тоноглолоороо л ялгагдаж байх жишээтэй. Стандартыг л мөрдөж, цаг үеийн үйлчилгээ, хяналтыг нь хийлгээд байхад онгоц ямар ч асуудалгүй тээврийн хэрэгсэл. Зарим охидууд, бүр Монголын мисс гэсэн байх аа нэгэн бүсгүй зурагтаар ярьж байна аа. Онгоцны үйлчлэгч болно гээд. Өөрөөр хэлбэл хувцаслалтын стандарт соёл, харилцааны дээд төвшин зэрэг нь онгоцны үйлчлэгч бүсгүйчүүдийг төгс төгөлдөр харагдуулж буй хэрэг. Яг түүнтэй адилхан автомашин дээр ч гэсэн үүнийг мөрдөж болно шүү дээ. Яагаад Монголын таксины жолооч нар хир буртаг, тамхи, хөлс үнэртүүлсэн, саналын бүрээс нь “булигаар” болчихсон явах ёстой гэж? Том болоод таксины жолооч болно гэж хэлж буй банди байвал надад олоод ирээрэй.

Дээрх бүх проблемуудыг үтэр түргэн шийдээд, ард иргэддээ зөв мэдээлэл өгч чадвал энэ салбар өөрөө сүн гээд хүссэн хүсээгүй хэдхэн жилийн дотор босоод ирнэ гэдэгт би итгэдэг. Зөвхөн ан хийхийн тулд, эсвэл говь явж үзэхийн тулд онгоц хөлслөөд хэдэн хоногоор явдаг бийлэгжүү нөхдүүд хүртэл зөндөө байгаад байна. Өөрөөр хэлбэл үйлчилгээ, стандартаа ойртуулж чадвал Монголд зах зээл байгаа гэж хэлэх гэсэн юм. Үнийн холимог саналууд, хөнгөлөлт, урамшуулал, бонус, лоялти, цогц аялалын санал зэргийг цаг үеэ зөв мэдрэн гаргаж ирвэл, Монголчууд “баян” шүү дээ, онгоцоор нисч өгнө дөө. Аан, яг хэлэхээ мартах гэж байна. Дотоодын нислэгийн хувьд гадаад хүн гэхээр өндөр үнэтэй билет зардаг нь ямар учиртай юм бол? Гадаад хүн гэхээрээ Монгол хүнээс хоёр дахин хүнд жинтэй, хоёр ходоодтой байдаг юм уу? Өнгөрсөн зун нэг найз маань гаднаас ирээд энэ тухай надаас асуугаад, үнэндээ би хариулж чадаагүй. Арьс өнгөөр аймшигтай ялгаварлан гадуурхаж байгаа байхгүй юу мань эрийг. Гадаадад явж байхад чинь чи Монгол байна, илүү үнэ төл гэвэл бид хэд яаж уурлаж, хамар ам нь яаж сарталзаж байх бол доо!