Yes, We Khan!

Views

Finance Asia сэтгүүлийн өнгөрсөн сарын дугаар нь Чингис хааны хөрөг бүхий хавтастай, Daniel Inman-ийн бичсэн Yes, We Khan! гэсэн гарчиг бүхий тэргүүн өгүүлэлтэй (cover story) хэвлэгджээ. Чингис хаанаар Монгол Улсыг гадаадынхан өмнө нь төсөөлдөг байсан бол одоо Оюу Толгой Монгол Улсын нэрийн хуудас болж эхэлж байна. Үнэхээр ч 300 гаруй тэрбум долларын үнэ цэнэ агуулж буй энэхүү орд нь 2020 он гэхэд Монголын маань ДНБ-ийг багаар бодоход 70 орчим тэрбум долларт хүргэж одоогийн түвшингээс 14 дахин өсгөх боломжтой юм. Энэхүү өсөлт нь Монгол Улсыг дэлхийн хамгийн хурдацтай өсөлттэй эдийн засаг бүхий улсад тооцуулах болно. Яг ийм үйл явдал Катар улсад газрын тосны салбараас нь үүдэн тохиолдож байсан ба 2008 оны ДНБ-ийг нь 1973 онтой харьцуулахад 100 дахин өссөн дүн гарч байжээ. Яг тэр үед би Катарт ажиллаж байсан болохоор ижил төстэй үйл явдал Монголд болох гэж буйг зөнгөөрөө мэдэрч байна гэж Голомт банкны гүйцэтгэх захирал John Finigan хэлж байна.

ОТ орд эрчимтэй ашиглагдаж ирэх үед Монгол Улс Хятадад нийлүүлэх метал, нүүрсний бизнесээр Австрали Улсын хамгийн том өрсөлдөгч болох нигууртайг олон улсын мэргэжилтэнгүүд хэлж байна. Гол хөрөнгө оруулагч нь Австралийн талынхан байгаа үед энэ төрлийн ашиг сонирхолын зөрчлийг хэрхэн эвтэйхэн зохицуулах нь дарга нарын анхаарах ёстой гол асуудал нь байх болов уу. Анзаарч байгаагаар Оюу толгойн гэрээ зурагдсанаас хойш тэр бүс нутгийн тээвэр, ялангуяа төмөр замын дэд бүтэц дээр хүний, өөрийн хүмүүс “алалдаж” байх шиг байна. Энэ нь яах аргагүй стратегийн ач холбогдол бүхий дэд бүтцэд тооцогдохоос гадна ийнхүү цаг алдаж байх хооронд нижгээд хөрөнгө оруулагч нар Монгол руу оруулах гэж байсан хөрөнгөө зүүн өмнөд Ази руу шилжүүлж байна гэж энэ өгүүлэл дээр бичсэнээс гадна хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр Монголд ажиллаж буй зарим нөхөд хэлж байна. Оюу толгой чинь сайхан том төсөл байна. Гэхдээ би хөрөнгө оруулаад зэс, алт, нүүрс гаргаж аваад юугаар зөөх вэ? Одоогийн байдлаар надад сарлаг нь хамгийн боломжтой “тээврийн хэрэгсэл” байна гэж биднийг егөөдөн суунам.

Уул уурхайн эдгээр төслүүд, үүнийг тойрсон баялгийн гинжин хэлхээ (value chain) буюу дагалдах жижиг, дунд бизнесүүдээс гадна хамгийн их бужигнах салбар бол Монголын банкны салбар байх болов уу. Бужигнаад ч эхэлчихсэн бололтой. ING-ийн төлөөлөгчийн газрыг эс тооцвол олон улсын хөрөнгө, оруулалт, арилжаа, санхүүгийн том институцууд Монголд салбараа нээгээгүй л байна. Ихэнх нь Бээжин дэх салбараараа дамжуулан ажиглан, мэдээлэл авч буй гэж тааж байна. Daniel-ийн өгүүлэл дээр “Ulaanbaatar is already on the Asian Banking radar screen” гэсэн өгүүлбэр байгаа нь тун удахгүй зарим нэг олон улсын томоохон санхүүгийн байгууллагууд Монгол руу орж ирэхийн цондон болов уу гэж найдаж байна.

Банкны салбараас гадна хөрөнгийн зах зээлд мэдэгдэхүйц үсрэлт гарах учиртай гэж мэргэжлийн хүмүүс ярьж байна. Энд тэнд зарим нэг хүмүүстэй уулзаад явж байхад Монголыг сонирхож байгаа боловч хөрөнгө оруулалт хийхдээ Монголын Хөрөнгийн Биржээр дамжуулан хийхгүй гэдгээ шууд хэлж байна. Яагаад гэдгийг нь энд бичих гэж оролдож байжээ. Гадны хөрөнгө оруулагч нараас гадна Монголын үндэсний болон хамтарсан компаниуд нь хүртэл дотооддоо үнэт цаас гаргахгүй хаа байсан Хонг Конг, Торонто, Лондонгийн хөрөнгийн биржүүд дээр асар их төлбөр төлөн бүртгүүлж байна. Frontier Securities Mongolia компанийн гүйцэтгэх захирал Igata сангийн хэлж буйгаар сүүлийн үед Хонг Конгийн хөрөнгийн бирж уул уурхайгаар дагнаж буй бөгөөд Торонтогийн биржээс гол харилцагч нарыг нь татаж байгаа аж. Одоогийн байдлаар Торонтогийн хөрөнгийн бирж дээр Монголын 15 компани бүртгүүлсэн байгаагаас гадна үүнээс ч олон тооны компани Хонг Конгийн хөрөнгийн бирж дээр тун удахгүй гарна гэж товчхон болсон уулзалтын үеэр хэлнэ билээ. Олон улсын нягтлан бодох бүртгэлийн системд Fresh Start гэсэн ойлголт байдаг. Дампуурах гэж буй компаниудын үнэлгээг дахин хийж, зах зээлийн үнэлэмжтэй зэрэгцүүлэн өрсөлдөгч нартай нь гарааны ойролцоо зурвас дээр аваачих боломжийг олгодог гэх юм уу даа. Үүн шиг Монголын хөрөнгийн зах зээлийн дэд бүтэц, системийг Fresh Start хийвэл одоо байгаагаасаа хамаагүй их өгөөжийг та бидэнд өгөх боломжтой болов уу гэж мунхаглах юм. Яг одоо МХБ дээр очоод 1 сая ам.долларын арилжаа хийвэл Монголын хөрөнгийн зах зээл яаж савалж, ямар нөлөөлөл системд үзүүлэхийг та бүхэн төсөөлөх гээд оролдоод үзээрэй. Эсрэгээрээ арилжааны банкид 1 сая ам.долларын хадгаламжтай хүн байдаг гэдэг яриа сонин биш болоод удаж байнам. Гадны томоохон хөрөнгө оруулагч нар Баяр сайдын Япон хийсэн айлчлал, Элбэгдорж ерөнхийлөгчийн Энэтхэгт хийсэн айлчлал дээр их ач холбогдол өгөн дүгнэж байх шиг санагдав. Ялангуяа Энэтхэгтэй ураны бизнес, Японтой уул уурхай, хөрөнгө оруулалтын салбар дээр харилцан ашигтай хамтран ажиллах нижгээд боломжууд байгааг дурдаж байна лээ.

Эцэст нь дүгнэхэд ямар ч байсан дуншаад байсан уул уурхайн том төслүүд эцэслэн шийдэгдсэн ч боловч тээвэр, хөрөнгө оруулалт, банк санхүү, борлуулалт, ложистиктой холбоотой асуудлууд шил дарааллан гарч ирж байна. Тухайн үед янз бүрийн мэдээллийн эх сурвалж дээр үндэслэн “Даяаршиж буй уул уурхайн бужигнаан” гарчигтай энэхүү бичлэгийг бичиж байв. Одоо эргээд уншихад өөрт минь ч гэсэн их сонирхолтой санагдаж байна.

Дээрх салбараар мэргэшин сурч буй, гадаад улсад ажиллаж буй Монголчуудыг чухам л яг одоо эх орон нь дуудаж байна гэж харж байна. Хийж ажил маш их буйгаас гадна эх орныхоо хөгжил, бүтээн байгуулалтанд оролцоно гэдэг нэр төрийн хэрэг төдийгүй иргэн хүний үүрэг билээ. Finance Asia сэтгүүл дээр тун удахгүй “Yes, We Khan!” биш “Yes, We Can!” гарчигтай Монголчуудын хийж буй ажлуудын үр шимийн талаар сайхан мэдээлэл гарна гэдэгт итгэл дүүрэн байна.