Тана гээд бүсгүйн талаар өмнө нь багагүй сонсоод л явлаа. Нийгмийн идэвхтэй, гадаадын нэр хүнд бүхий сургуулиудыг төгсөөд дэлхийн томоохон компанид амжилттай ажиллаж буй гээд л. Харин саяхан Оксфордын их сургуулийн Саид бизнесийн сургуульд бүрэн тэтгэлэгтэй сурахаар шалгарсан тухай Оксфордын их сургуулийн сошиал сүлжээнээс мэдээлэл авмагцаа даруйхан уулзаж энэхүү мундаг бүсгүйг уншигч та бүхэнтэйгээ танилцуулахыг яарсан бөлгөө. Ярилцлагыг болгооно уу.
Ванчигийн Ганзориг: Нэг үеэ бодвол Монголчууд маань гадаадад сурдаг, хүссэн компанидаа ажилд орох, мэдээллийг эгшин зуур авах өргөн боломжтой болжээ. Энэхүү боломжийг маш сайн ашиглаж буй залуучууд олон байна. Эсрэгээрээ энэ бүх бэлэн боломжууд нь байхад бэлэн юм нэхээд суугаа идэвхгүй залуучууд ч байна. Гэхдээ дийлэнх нь санхүүгийн боломж, хэлний мэдлэг, гадаад харилцааны туршлагагүй байх шиг. Өөрийн тань мэдээллийг товчхон харахад олон залуусын мөрөөддөг замналыг туулахаар барах уу, маш амжилттай явж байгаа өнөө цагийн шилдэг залуусын төлөөлөл гэж хэлж болохоор байна. Тэгэхээр яаж ийм богино хугацаанд зарим залуучуудын мөрөөдөл нь болсонсургуулиудыг төгсөж, тэтгэлэг бүхий урилга аваад, том компанид ажиллаад байгаа амжилтынхаа нууцаас хуваалцана уу. Магадгүй тэдэнд өөрийн тань зөвлөгөө маш их тус болох байх.
Жамбалдоржийн Тана: Надад анхнаасаа зорилго байсан. Багаасаа л нэр хүндтэй их сургуульд суралцана гэж мөрөөддөг байсан. Би ахлах сургуулиа Америкт дүүргэсэн. Тэр үед маань өнөөдөр шиг интернет, фэйсбүүкогт хөгжөөгүй байлаа. Тэр үед мэддэг хэдэн сургуультай л байсан. Америкт мэдээлэл арай гайгүй байдаг ч гэсэн мэддэг, нэрийг нь сонссон Харвард, Йэль, Принстон, Эм Ай Ти гэх зэрэг хэдхэн сургууль л толгойд эргэлдэж байсан.Эдгээр сургуулиудын аль нэгэнд л орох ёстой юм байна гэж боддог байсан. Би хичээлдээ дуртай, олон нийтийн ажилд идэвхтэй хүүхэд байсан. Өөрөөр хэлбэл миний зорилго ба хийх дуртай ажил нийлж чадсан л даа. Дунд, ахлах сургуульд байхдаа гэнэт хичээлдээ анхаарч дүнгээ дээшлүүлэх хэрэгтэй, янз бүрийн ажилд оролцох хэрэгтэй гэсэнбодлууд огт орж байгаагүй. Угаасаа хичээлдээ дуртай болохоор дүн сайн, шалгалтандаа дор бүр ньбэлдээд, олон нийтийн ажилдаа сайн дураараа оролцоод л бужигнаад явдаг байсан.
Нэг талаасаа үеийн залуустаа зөвлөгөө өгөхөд ямар ч хүн өөрийн хийх дуртай зүйл ба зорилгоо тодорхойлсон байх хэрэгтэй. Энэ хоёрыгоо нийлүүлж чадвал амжилтанд хүрэхэд амархан байдаг. Жишээ нь, зарим хүүхдүүд магадгүй академик талын сонирхол огт байхгүй хирнээ заавал брэнд болсон Харвардын их сургуульд орж яах юм бэ? Нэгдүгээрт, ийм академик хандлага, хүсэлгүй бол Харвардад орох чинь бүтэхгүй байж магадгүй. Бүтсэн ч ямар зорилгоор Харвардыг хүсэж орсон чинь тодорхойгүй тул цаг, мөнгө үрсэн л асуудал болох байх. Би өөрөө илүү академик талдаа үнэхээр сонирхолтой. Хүн болгонд өөрийгөө судлаад, өөртөө таарсан сургууль, ажил сонгох, түүнчлэн хийх дуртай аливаа зүйлд нь зориулагдсан боломжууд байдаг шүү дээ. Тэр нь заавал Харвард биш өөр сургууль байж болно. Эсвэл сургуулиас гадна хийх ажлууд байна уу гэх мэтчилэн судлах хэрэгтэй. Харвардын хувьд би хичээлдээ үнэхээр дуртай байсан болохоор миний зорилготой нийцсэн гэсэн үг.
Өөр зөвлөгөө гэвэл залуус бид мэдээлэл сайтай байхаас гадна маш тэвчээртэй байх хэрэгтэй гэж боддог. Хичээлээ хийж байхад жаахан гармаар байдаг ч юм уу, цагаа арай өөр хэлбэрээр үрмээр байдаг ч юм уу асуудлууд гарна. Тэр болгоныг зорилготой байж л давна. Би энэ сургуульд л орно,би энэ ажлыг л хийж бүтээмээр байна гэсэн бодлоор сатааруулах олон зүйлсийг давж гарч туулна шүү дээ. Одоо бол бүр хэцүү болсон байх. Яагаад гэвэл намайг төгсөх ангид орох жил фэйсбүүк нээгдсэн. Тухайн үед энэ платформд зөвхөн урилгаар ордог байсан бол одоо хүн бүр фэйсбүүк, твиттер, инстаграмд чөлөөтэй орох боломжтой гээд залуу хүн нэг зүйл дээр, хичээл дээрээ төвлөрөхөд их хэцүү болсон байж магадгүй л дээ.
В.Г: “Мэдээлэл сайтай байх” гэдэг дээр би арай өөр бодолтой явдаг. Манай өнөөгийн нийгэмд мэдээлэл хангалттай байгаа гэж боддог. Сайн, муу, зөв, буруу гээд л. Гол нь тэр олон мэдээллийн дундаас хэрэгтэйгээ өөртөө аваад, хэрэггүйг нь орхиж чаддаг, олон мэдээлэл дундаас дүн шинжилгээ хийж, өөрийн гэсэн дүгнэлт гаргаж чаддаг чадвар сул байх шиг. Барууны залуучууд мэдээлэл дээр анализ хийх, өөрийн гэсэн үзэл бодолтой байх, бие даасан шийдвэр гаргаад явдаг хандлага нь арай өөр байна уу? Чи түүнийг нь анзаарсан уу?
Ж.Т: Яг үнэн. Гадаадад тэр талаараа залуучууд ньдавуу санагдсан. Ялангуяа Америк, Англид өөрсдийгөө арай чөлөөтэйгөөр илэрхийлээд сурчихсан, хүүхдүүд нь ч багаасаа ямар ч мэдээлэлд өөрийн гэсэн дүгнэлт гаргах чадвартай болсон байдаг. Багаасаа чөлөөтэй яриад сурчихаар тэр хирээрээ чөлөөтэй сэтгэж сурдаг байх л даа. Энэ тал дээр би өөрийгөө байнга ажиллах хэрэгтэй гэж боддог. Би ахлах сургуульд байхдаа бас тийм байгаагүй. Ерөнхийдөө багшийн хэлснээр, сонссон зүйлээ номоос хайдаг, номон дээрл байхгүй бол багшаас асууя гэсэн бодолтой байдаг байлаа. Харин Америк хүүхдүүд тийм байдаггүй. Бараг л юмаа уншаагүй хирнээ айхтар ярина. Зүгээр л өөрийнхөө бодсоныг чөлөөтэй хэлээд л, тэрийг нь багш нар дэмжээд л. Тийм хүүхдүүдийг дотроо би “Ямар мундаг юм бэ” гэж боддог байсан.
В.Г: Эмэгтэй хүний насыг асуудаггүй гэдэг. Гэхдээ “ойролцоогоор” хэдтэй вэ?
Ж.Т: Өнгөрсөн 6 сард би 26 нас хүрсэн.
В.Г: Нууц биш бол намтрыг тань жаахан дэлгэрүүлж ярилцъя. Хаана төрөөд, хаана байж байгаад хаашаа хаашаа хэзээ ингэж их явчихав аа?
Ж.Т: Би Улаанбаатархотод 1989 онд төрөөд4 нас хүртлээ Монгол байсан. Миний аав дипломат хүн болохоор намайг 4 настай байхад аав Англид албан ёсоор томилогдож бид гэр бүлээрээ нүүсэн. Лондонд 4 жил амьдраад Монголдоо эргэж ирээд Нийслэлийн5-р сургуульд орж сурсан. Монгол хэлээ сурах гэж их будилсан. Жаахан байхдаа Англиас Монголд ирсэн болохоор тухайн үед соёлын шоконд орж байснаа тод санадаг. Намайг 12 настай байхад аав маань Америк руу томилогдожманайх Вашингтон хот руу нүүсэн. Тэндээ 4 жил болоод аавын маань томилолтын хугацаа дуусч аав, ээж маань Монголдоо буцах болсон. Тухайн үед би Америкт 10-р ангиа төгсчихсөн, коллежд ороход 2 жил л дутуу үлдчихсэн байсан.Сүүлийн хоёрхон жил үлдчихсэн байсан тул “Монголд очоод өөр сургалтын системд ормооргүй байна” гээд Америкт дотуур байртай сургуулийг судалж эхэлсэн. Ингээд Ютамужид сургуульд орж 2 жил сурч төгсөөд Харвардыних сургуульд элсэж орсон. Харвардадороод эдийн засаг болон зүүн Ази судлал гэсэн хос чиглэлээр 4 жил сураад бакалаврын зэрэг авсан.
В.Г: Чи ахлах сургуульд байхдаа л коллеж, их сургуулиудын жагсаалт гаргаад, түүндээ Харвардыг оруулаад өөрийгөө бэлдээд эхэлсэн үү? Харвардын коллежийн шалгуур нь ямар байдаг вэ?
Ж.Т: Тийм. Гэхдээ Харвардбайна уу, өөр сургуулиуд байна уу ер нь Америкийн ихэнх сургуулиудын ерөнхий шаардлага нь хоорондоо төстэй. Зарим сургуулиуд нь нэмэлт зүйл асууж магадгүй. Тэр нь голцуу хичээлийн дүн болон хичээлээс гадуурх идэвхи, спорт гээд нийгмийн идэвхийг их чухалчилдаг. SAТшалгалтын оноо, сэдвийн шалгалтын оноо зэргийг мөн хардаг.Ерөнхийдөө шалгалтын дүн, хичээлийн дүн, нийгмийн идэвх гэсэн 3 үзүүлэлтийг хардаг. Гэхдээ Америкт сургууль бүр элсэгчдийг оноогоор нь жагсаагааддээрээс нь тоо заагаад элсүүлнэ гэсэн зүйл байхгүй. Харвард жишээ нь жил бүр 1600 хүүхэд шилж авахдаа сонирхолтой байдлаар сонгодог. Шинжлэх ухааны судалгаа хийх сонирхолтой хүүхдүүдийг тэр чигээр нь бөөнд нь авдаггүй. Хүмүүнлэгийн чиглэлээр сурах сонирхолтой хүүхдүүдийг ч олноор нь авдаггүй. Зөвхөн Америк хүүхдүүд ч авч болохгүй. Бүх талаас нь харж бодлогоор элсэлтийн сонголтыг хийдэг. Яг онц сурсан бол, яг ийм оноотой бол, тийм ажил хийсэн бол тэр сургуульд орно гэсэн зүйл байхгүй л дээ. Тэгээд яаж сонгодог юм гэхээр бүх сургууль л “It depends” буюу тухайн жилийн элсэгчдийн чанар, хуваарь, онцлог, сургуулийн бодлогоос хамаарах болно оо л гэдэг.
В.Г: Тэгэхээр манай их дээд сургууль, ЕБС-ууд шиг элсэгчдийг жагсаагаад, дундуур нь улаан шугам татаж оюутан болгодогтой харьцуулахад огт өөр систем юм байна. Чи гайхаж байв уу?
Ж.Т: Ямар ч систем байсан өрсөлдөөн тул бүх талаараа сайн, төгс байхыг хичээнэ. Америкт илүү сонирхолтой хүмүүсийг чухалчилдаг. Бүх хүн адилхан байна гэж байхгүй шүү дээ. Зарим хүмүүс багаасаа өөр оронд хүнд амьдрал туулсан, түүнийгээ эссэндээбичээд, эсвэл багаасаа эрдэмтэн гэр бүлд төрсөн гээд л янз бүрийн амьдралыг туулсан залуус байдаг. Харвардадочиход хүн бүр өөр өөрийн гэсэн онцлогтой, харин би ямар онцлогтой юм бол гэж сонирхмоор мэдрэмж шууд төрдөг.
МОНГОЛД ТӨРӨӨД ӨССӨН МИНЬ ОНЦЛОГ БИШ, МОНГОЛОО ГЭСЭН СЭТГЭЛТЭЙ БАЙГАА МИНЬ ОНЦЛОГ
В.Г: Дөрвөн жил сураад төгссөний дараа “Миний яг юу Харвардын элсэлтийн шалгалтыг амжилттай давахад нөлөөлсөн юм бол” гэсэн бодол төрдөг байх. Төгссөнийхөө дараа багш нараасаа асууж байв уу?
Ж.Т: Хүүхдүүдтэй ярьж байхад “Яагаад намайг сонгосон юм бол” гэх бодол бүгдэд нь төрсөн байдаг. Үүнийг бараг найзуудаасаа асуувал илүү тодорхой хэлдэг. Миний хувьднамтраас минь харахад монголд төрсөн хирнээбайнгашахуу гадаадад амьдарсан. Гэвч Монголдоо буцаж очоод эх орныхоо хөгжилд хувь нэмрээ оруулах хүсэлтэй байсан минь онцлог байсан байх. Үүнийг минь анзаарч онцолсон байх гэж ойлгодог. Үүнийгээ ч би сайн илэрхийлж чадсан байх. Монголд төрөөд өссөн минь онцлог биш, Монголоо гэсэн сэтгэлтэй байгаа минь онцлог. Ер нь ихэнх Монгол залуучууд маань эх орноо хөгжүүлэх хүсэл, мөрөөдөлтэй байдаг. Америкийг нэмж хөгжүүлье гэсэн ч бараг нэмэрлэх зүйл нь цөөхөн санагддаг байх. Харин Монголд бол юу л байнаболомж байна.
В.Г: Тана гэдэг хувь хүний мэдлэг, ур чадвараас гадна Монголоо гэх сэтгэл Харвардадороход нөлөөлсөн юм байна аа. Сүүлийн үед залуус маань Ivy League гэж их ярих болсон хирнээ яг тулаад асуухаар үнэндээ ихэнх нь мэддэггүй. Энэ ямар утга учиртай нэршил ба ямар зорилготой сургуулиудын бүлэглэл вэ?
Ж.Т: Ivy League гэдэгт АНУ-ын зүүн хойд хэсэгттөвлөрсөнхоорондоо спортоор өрсөлддөг8 сургууль байдаг. Ivy гэдэг нь Америкийн зүүн хойд хэсгээр ургадаг модны нэр юм. Гэхдээ Ivy League-ийн 8 сургуулиас гадна маш өөр сайн сургуулиуд ч АНУ-д олон байдаг. Тэдэнтэй андуурч болохгүй. Жишээ нь MIT гэж сургууль байна, мөн баруун эрэгт байдаг Стэнфортийн их сургууль байна. Ivy League-ийн сургуулиуд нь Brown University, Columbia University, Cornell University, Dartmouth College, Harvard University, the University of Pennsylvania, Princeton University, Yale University-ууд багтдаг. Нэр төр, имиж, элсэлтийн шалгалтын онцлог болон нийгмийн элитүүдийг бэлддэг гэгдэх шинж чанаруудаараа бусдаасаа ялгагдахыг эдгээр сургуулиуд хичээдэг.
В.Г: Харвардаатөгсчихөөд шууд ажлын гараагаа эхэлсэн үү?
Ж.Т: Тэгсэн. 2011 онд төгсөөд шууд Австрали улсад Rio Tinto компанид ажиллаж эхэлсэн. Төгсөх жилийнхээ өмнөх зун оюутнууд мэргэжлийн дадлага хийдэг. Энэхүү дадлага хийх газраа сонгохдоо болж өгвөл ирээдүйн ажил олгогчоо гэж тооцоолж сонгохыг хичээдэг. Сургууль дээр ирж танилцуулга хийж, ажилтан хайж буй компаниуд ньихэвчлэн Америктаа л төвлөрсөн компаниуд байдаг. Жишээ нь, банкууд, Пепси кола гэх мэт. Миний хувьд уул уурхайн салбарыг судлаад үзье гээд Австралийн Сидней хотод Лэйтон Холдингс(Leighton Holdings)гээд уул уурхайн оператор компанид дадлагаа хийсэн. Тэр үед энэ компани маань ч гэсэн Монголтой холбоотой төслүүд дээр ажиллаж Ухаа Худгийн төслийг эхлүүлж байсан. Яг тэр жил Лэйтон ХолдингсТУЗ-ийн хурлаа Монголд хийх болж таараад би компанийнхаа гүйцэтгэх удирдлагуудтай цугтаа Австралиас ирээд Энержи Ресурс компанитай танилцаж, тухайн үед би анх удаа уурхайд хөл тавьж үзэж байсан.Нүүрсэн овоолго, хүнд даацын өндөр том машинууд дээр сууж үзээд, боловсруулах үйлдвэр баригдах газартай нь нарийн танилцаад, яг уул уурхайтай тэгэхэд анх Монголдоо танилцаж байсан. Маш сонирхолтой санагдахын дээр бүх зүйл нь маш нүсэр, бодитоор газар доороос нүүрс ухаж гаргаж буй процесс, ийм машинаар зөөжХятад руу гаргаж байна гэдгийг нүдээрээ харсан нь маш чухал байсан. Уул уурхай үнэхээр сонирхолтой байсан. Эргэж Сиднейдээ очоод компанийн удирдлагууддаа танилцуулга хийхэд бүх тоо нь сая, тэрбумаар яригддаг үнэхээр л нүсэр бизнес санагдаж байлаа.
Лэйтон Холдингс компанид ажилд орох боломж байсан боловч би АНУ-д сургуулиа төгсөөд эргэж Австралид очоод РиоТинтод ажилд орсон. Рио Тинтод орсон түүх маань их сонирхолтой. “Mongolian Young Leaders” гээд хөтөлбөр байдаг.Ундраа эгч энэ хөтөлбөрийг анх санаачилж байсан бөгөөд гадаадад сурч байгаа Монгол залуучуудад зориулсан сүлжээг бий болгох зорилготой хөтөлбөр юм. Жишээ нь, бид зуны амралтаараа Монголд ирэхэд таньж мэддэг хүн цөөхөн,хэцүү байдаг байсан. Энэ асуудлыг халахын тулд эрдэм шинжилгээний болон нийгмийн хурлууд зохион байгуулж байсан. Тухайн үед Америкт сурч буй залуусын дунд энэ арга хэмжээ эхэлж байсан. 2010 онд Стэнфордын их сургууль дээр зохион байгуулагдсан арга хэмжээнд нь оролцоод, 2011 оны арга хэмжээг нь би Бостон хотод зохион байгуулъя гэж санал гаргасан. Америкт MIT-д сурч байсан Ууганаа гэдэг найзтайгаа дараа жил нь зохион байгуулсан. Харвард, MIT-ийг үзүүлэх аялал хийгээд арга хэмжээгээ зохион байгуулах үед Америкийн энд тэндээс Монгол залуучууд ирж оролцсон. Тэр үед мэдээж энэ 4 өдрийн арга хэмжээгээ амжилттай зохион байгуулахын тулд ивээн тэтгэгч хайж багагүй явсан. Олон компаниудад хандсаны нэг нь РиоТинтобайсан. Ингээд РиоТинтоманай арга хэмжээг ивээн тэтгэж хамтран ажиллахаар болсон ба нэг болзол тавьсан. Тэр нь “Удахгүй Оюу Толгойн төсөл эхлэх гэж байна. Тиймээс бидэнд Монголын олон сайн боловсон хүчин хэрэгтэй байна. Арга хэмжээний үеэр цугласан Монгол залуусын мэдээллийг хуваалцаач” гэсэн. Ингээд таньдаг 100-аад монгол оюутны мэдээллийг гаргаж, “Resume Book”болгоод тус компанийн хүний нөөцөд нь өгч байсан. Тэндээс маш олон хүнийг ярилцлагад дуудаж уулзсан байдаг. Энэ үед нь л би Рио Тинтогийн оффистой нь танилцаад ажилд орох хүсэлтээ илгээсэн. Ярилцлагад дуудах үед нь би Америкт биш, Австралидажилламаар байна гэдгээ хэлж байсан юм. Яг ийм процессийн дагуу манай хэд хэдэн найзууд РиоТинтод ажилд орж байсан.
В.Г: Зуу гаруй Монгол залуусын CV-ээс хэд нь Рио Тинтод ажилд орж байсан бол?
Ж.Т: Миний мэдэхийн 6, 7 хүн ажилд орсон. Тэр 100 гаруй хүний дунд сургуулиа төгсөх арай болоогүй, уул уурхайн салбарт ажиллах сонирхолгүй хүмүүс ч байсан байх.
В.Г: Яагаад Монголын биш Австралийн уул уурхайн салбарт ажиллахаар шийдсэн юм бэ?
Ж.Т: Тухайн үедээ энэ салбартаа ажлын арвин туршлагатай болчхоод Монголдоо очно гэсэн бодолтой байсан.
В.Г: Юунаас болж, яагаад тийм бодол төрсөн бэ? Өөрөөр хэлбэл Монголд шууд ажиллаж эхлэхэд бэлэн биш байна гэдгээ яаж мэдрэв?
Ж.Т: Би зун бүр Монголд ирдэг. Оюу Толгой төслийн хувьд дөнгөж эхлэх гээд ид бужигнаж байсан. Бужигнаж байгаа энэ үед нь дөнгөж ажлын гараагаа эхлэжбуй надтай тулж ажиллах, зөвлөгөө өгөх, ажил дээр дадлагажуулах боломж хангалттай байгаа болов уу гэдэгт эргэлзэж байсан. Мэдээж шууд Оюу Толгойгоос ажлын гараагаа эхэлсэн хүмүүс ялгаагүй ажил дээрээсээ зөндөө л зүйлийг сурсан байх л даа. Гэхдээ миний хувьд уул уурхайн салбарт арвин туршлагтай хүмүүсээс нь эхлэн суралцах сонирхолтой байсан. Австрали уул уурхайгаар өндөр хөгжсөн орон. Мөн асар том тив улс хирнээ эргээ дагасан хэдхэн хотдоо 20-хонсая хүн амьдардаг, түүндээ таарсан дэд бүтэцтэй болохоор сонирхолтой санагдаж байсан. Америкийн РиоТинтогийнсалбарт ажиллавал зуун жил болчихсон нэг уурхайд нь ажиллах, эсвэл толгой компанийн оффист нь ажиллахболомж байсан. Харин Австралийн хувьд хөгжиж буй Монгол улсын туулсан, туулах гэж буй замнал нь төстэй, олон уурхай дээр үйл ажиллагаа явуулдаг тул илүү санагдсан.
В.Г: Австралид хэр удаан ажиллав?
Ж.Т: 2 жил ажилласан. Анх Рио Тинто компанийн технологи ба инновацийн хэлтэст ажилд ороод Брисбани хотод 1 жил ажилласан. Уурхайн төслийн талбай дээр туршлагатайболох нь маш чухал хэрэгтэй гэж ойлгосон тул 2 дахь жилээсээ НортПаркс гээд зэс, алтны уурхайд шилжиж ажилласан. 2 жил ажиллахдаа би компанийн чиг хандлага, зэсийн үнийн өсөлт, бууралт, ямар технологи нэвтрүүлбэл хэрэгтэй гээд сонирхолтой, хэрэгтэй бүх функцуудад нь тодорхой хэмжээгээр оролцож ажилласан. Энэ бүхнийг өмнө нь харж байсан хир нь ойлгохын хувьд уурхайн төслийн талбай дээрээ очоод л ямар бизнес хийж байгаагаа жинхнээсээ ойлгодог юм байна лээ. Оффист бол компьютер, эксэлпрограм дээр мөнгөний тоо хараад сууж байдаг бол уурхай дээр хэдэн цаг, яаж ажиллах, хэдэн машин ажиллуулах гээд бүх зүйлд оролцдог. Тухайлбал, уурхайн машиныг 20 минут зогсооход үйлдвэрийн жилийн ашгаас тэдэн доллар алдана гэсэн тооцоог хүртэл хийдэг. Уурхай дээр үйлдвэрийн ажилчидтай цуг мөр зэрэгцэн ажиллаж, баяжуулах үйлдвэрийнхээ дээжийг аваад л, үйлдвэрийн доголдсон системийг засах, эвдэрсэн компьютерийн учрыг нь олох гээд олон асуудлуудад хувь нэмрээ оруулахыг хичээж байсан.
В.Г: Уурхай руу явж ажиллах нь хүний нөөцийн газрын чинь тушаал байсан уу, эсвэл чиний өөрийн санаачилга байв уу? РиоТинточамайг Монгол хүн болохоор, эсвэл Оюу Толгойн төсөл дээр боловсон хүчнээ бэлдэх гэж сургаж байв уу, эсвэл зүгээр л энгийн бусад ажилчид шигээ ханддаг байв уу?
Ж.Т: Уурхай явах нь миний санаачлага байсан. Би өөрөө хөөцөлдөж байж зөвшөөрөл авч шилжсэн. Мэдээж Монголд ажиллах тул боловсон хүчнээ бэлтгэх бодлого явж байсан нь тодорхой. Гэхдээ ажиллаад эхлэхэд тийм зүйл ажиглагдаагүй. Тус компани өөрөө дэлхий даяар олон арван мянган ажилтантай ба тэр болгон надад анхаарлаа хандуулахгүй л дээ. Миний ажилладаг байшинд л гэхэд хэдэн мянган хүн ажиллаж байсан.Ямар ч ажлын газар хүнийг хөтлөөд, уриад залаад байх ойлголт байхгүйшүү дээ. Хүн өөрөө л хөөцөлдөөд, өөрийгөө бусаддаа зөв ойлгуулах хэрэгтэй. Ажлынхаа туршлагатай, мундаг хүмүүсийг сонгож байгаад өөрийнхөө менторбуюу дадлагажуулагч болгож аваад, тэдгээрхүмүүсээсзөвлөгөө авч, өөрийгөө ойлгуулах хэрэгтэй л дээ.
ХАМГИЙН ГОЛ НЬ ӨӨРИЙГӨӨ ОЙЛГУУЛЖ ЧАДАЖ БАЙВАЛ ЯМАР Ч ХҮН ХҮНДЭТГЭЛТЭЙГЭЭР ХҮЛЭЭЖ АВДАГ
В.Г: Менторгээд яриад байгаа чинь чи өөрөө танилцсан албан бус зөвлөгөө өгдөг хүмүүс үү, эсвэл хүнийн нөөцийн газраас албан ёсоор бодлогоор томилж өгдөг хүмүүс юм уу?
Ж.Т: Албан бус ментор. Би өөрөө сонгож, холбогдож, танилцсан хүмүүс гэсэн үг. Миний харж байгаагаар хүмүүс өөрийнхөө тухай ярих маш дуртай байдаг. “Та надад туршлагаасаа хуваалцаач, надад зөвлөөч” гэхэд дургүй хүлээж авдаг хүн гэж байхгүй. Монголд ч гэсэн тэгж санагдсан. Хамгийн гол нь өөрийгөө ойлгуулж чадаж байвал ямар ч хүн хүндэтгэлтэйгээр хүлээж авдаг. Ямар ч ажлын байран дээр менторгэдэг маш чухал. Бид өөрсдөө л өөрсдийгөө дайчилж, бусдаас байнга тасралтгүй суралцах хэрэгтэй.
В.Г: Австралид 2 жил ажиллаад Монгол руу томилогдсон уу?
Ж.Т: Тийм. 2 жил ажилласны дараа гэрийнхэн маань ч Монголдооирж ажиллах цаг боллоо гэсэн саналыг гаргаж байсан. Гэрийнхэнээс гадна миний хувьд тус компанийн төв оффист нь 1 жил ажиллаад үзчихлээ, уурхайд нь бас 1 жил ажиллаа. Одоо дараагийн алхмаа хийх хэрэгтэй гэж шийдээд Монгол руу шилжин ажиллахаар хөөцөлдөж эхэлсэн. Ингээд Оюу Толгойд ажиллах болсон. Уурхай дээр ажиллаад ирэхээр үйл ажиллагаа дээр нь ажиллах чухал гэж бодсон . Ингээд Монголд ирээд эхний 6 сар говьд үйл ажиллагааны төлөвлөлтийн хэлтэст бусдын адил 28 хоног ажиллаад 14 хоног амардаг зарчмаар ажилласан. Үүний дараагаар Улаанбаатар хотод ажиллах болсон.
В.Г: Чиний хувьд яг одоогоор Оюу толгойд ажиллахгүй байгаа юм байна шүү дээ, тийм үү?
Ж.Т: Тийм. Сургуульд явах болсон тул сая 5 сард ажлаа хүлээлгэж өгсөн.
В.Г: РиоТинточиний анхны ажил олгогч юм байна. Монгол компанитай гадны ийм түвшний компанийг харьцуулж үзвэл ямар байдаг бол дотор нь ороод ажиллахад?
Ж.Т: Гадаад, Монгол гэхээсээ илүү том, жижиг компанийн ялгаа нь их мэдрэгддэг. ЕрөнхийдөөМонголд үйл ажиллагаа явуулдаг компаниуд РиоТинтотой харьцуулахад жижигхэн шүү дээ. Том компанийн давуу тал нь гэвэл өөрөө л сайн хөөцөлдвөл байхгүй боломж гэж байхгүй гэж хэлж болно. Дуртай хэлтэс, газар, функц, дуртай улс орон, тивээ сонгон ажиллах боломжтой. Олон жилийн туршлага, процессоор яваад ирсэн болохоор дүрэм, журам, стандарт нь тодорхой байдаг. Энэ нь их сайхан. Бүх зүйл нь системчлэгдсэн. Сул тал нь шинэ ажил хийхэд их хэцүү, уян хатан биш, шат дамжлага ихтэй. Хийе гэсэн ажилдаа цаг алдах нь бий. Үүнийг Риод байдаг том дарга нар ч өөрсдөө хэлдэг юм. Харин жижиг компаниудад бол юм хийе гэвэл маш хурдан хийж болдог.
В.Г: Чиний хувьд РиоТинтодажиллаж байхдаа мастерийн зэргээ хийх ёстой гээд төлөвлөчихсөн байсан уу? Яаж яваад Оксфордийн их сургуультайхолбогдов? Америкт ахлах сургууль, бакалавраа хийчихээд яагаад магистерийн түвшиндээ Англи улсыг сонгов оо?
Ж.Т: Ер нь бол хэдэн жил ажиллаад бизнесийн удирдлагаар мастер буюу MBA-гээ хийнэ гэсэн бодолтой байсан. Сургуульд байхдаа ч, төгсөхөөсөө өмнө ч боддог байсан. Түүний тулд ажлын туршлагатай болох хэрэгтэй гэдгийг мэдэж байсан. Ажил дээр гараад хоёр жил ажиллаад ажлын туршлага чухал гэдгийг мэдэрсэн тул Оюу Толгойд ажилласан. Ажил дээрээ гараад л бараг шууд GMAT-ийн шалгалтандаа давхар бэлдэж эхэлсэн. Нийт дөрвөн жил ажиллачихаад одоо яг хангалттай, сурахад тохиромжтой цаг нь гэж мэдэрсэн.Гэхдээ яг сургуулиудад CV-гээ өгч, апликейшнээ бөглөөдэхэлсэн үе гэвэл өнгөрсөн өвөл. Оюу Толгойд aжиллаад хоёр дахь жилдээ орж байсан, нэг багтаа жил гаруй болчихсон, дараагийн миний алхам юу вэ гэж судалж үзсэн. Тэгээд миний нэмж суралцах, бас миний компанидаа нэмэрлэх зүйл нэг цэгтээ тулчихсан юм шиг санагдсан. Тэгээд л сургуулиа судалж эхэлсэн. Би анх уг нь Хятад руу явж суралцах төлөвлөгөөтэй байсан. Харвардад байхдаа ч Хятад хэл, Зүүн Ази судлал зэргээр Хятад руу төвлөрч судалж байсан. Тэгээд Tsinghua Universityба Шанхай хотод байдаг China European International Business School-ийн сургуулиудын MBA-ийн ангид элсэх хүсэлт, материалаа өгчихөөд хүлээж байсан. Гэхдээ олон улсын оюутнуудтай интернэйшнлсургуульд MBA-гээ хийвэл илүү зүгээр юм байна гэж бодож байсан. Америкийн бизнесийн сургуулиудад бол оюутнуудынх нь 60-70% нь Америкчууд өөрсдөө, дээрээс нь ихэнх оюутнуудынх нь зорилго Америкт ажиллах, тэр дундаа Цахиурын хөндий, Вол Стрийтэд ажиллахзорилготой ордог. Ер нь бизнес сургуульд тодорхой зорилготой орох хэрэгтэй. Миний хувьд алсдаа хувийн бизнесээ эхлүүлэх, нийгмийн салбарт оролцоотой ажиллах хүсэлтэй байгаа тул энэ чиглэлээрээ мастерийн хөтөлбөр судлахаарOxford болон INSEAD сургуулиудын хөтөлбөр яг таарч байсан. Ингээд нийт 4 сургуульд материалаа явуулаад сургуулиудаасаа хариу хүлээж байтал Хятадын сургуулиудаас хамгийн түрүүнд хариу ирсэн. Tsinghua University надад бүрэн тэтгэлэг өгөхөөр хариу ирсэн. Тэгээд хариугүй Хятад руу явах гэж байтал Global Shapers-ийн шугамаар Оксфордын их сургуульд мөн тэтгэлэгээ зарласан мэдээлэл авсан. Ингээд Оксфордын их сургуульд бүр сайн хичээж харьцах ёстой юм байна гэж шийдсэн.
Эцэст нь эдгээр дөрвөн сургуулиас бүгдэд нь тэнцсэн хариу ирсэн. Хятадын хоёр сургууль, Оксфордоосбүрэнтэтгэлэгтэй, харин INSEAD-аас бага хэмжээнийтэтгэлэг авсан. INSEADер нь хамгийн өндөр төлбөртэй сургуулиудын нэг бөгөөд тэтгэлэг маш ховор өгдөг сургууль. Бүгдэд нь тэнцсэний дараа за ямар ч байсан Оксфорд лявах хэрэгтэй юм байна. Энд л сонирхолтой болоод надад нийцсэн хөтөлбөртэй юм байна гэж шийдсэн. Оксфордод тэнцсэний дараа хоёр долоо хоногийн дараа Оксфордын их сургуультай ирж танилцах аялал хийх урилга ирсэн. Оксфордод шалгарсан шилдэгоюутнуудаассонгожингэж урьдаг юм билээ. Дэлхийн хамгийн анхны сургуулиудын нэг гэсэн түүхтэй, эртний их сургууль гэдгийг нь очиж мэдрээд л зөвшөөрөхөөс өөр сонголт надад үлдээгүй. Харин тэтгэлгийнх нь хариу сарын дараа гарах байсан юм. Тухайн үед тэтгэлэг нь бүтэхгүй бол яана гэж санаа зовж байсан. Тэтгэлэгийн хариу гартал мастерт сурах эрхээ хадгалахын тулд сургалтын төлбөрийн 15%-ийн урьдчилгаагаа сургуулийн дансанд байршуул гэдэг шаардлага ирсэн. Энэ 15% гэдэг бас бага мөнгө биш миний хувьд. Тэтгэлэгтээтэнцэхгүйэнэ бол мөнгийг буцаан олгодоггүй. Тэтгэлгийн хариу нэг сарын дараа гараагүй, сөрөг гарсан ч Оксфордод орно гэж шийдсэн тул 15%-ийн мөнгөө байршуулсан. Ингээд юмыг яаж мэдэх вэ гээд оюутны зээл судалж байтал тэтгэлэгт хамрагдах баяртай хариу ирсэн.
В.Г: Харвардад тэнцсэн гол хүчин зүйл нь чиний хувь хүний төлөвлөлт, зорилго, мөн Монголтой холбоотой зүйлс нөлөөлсөн бол харин Оксфордын их сургуулийн мастерийн тэтгэлгийг авахад юу нөлөөлсөн гэж бодож байна?
Ж.Т: Эссэнүүд бичсэн, GMAT шалгалт өгсөн. Өмнөх сургуулиудын хичээлүүдийн дүн, ажлын туршлага зэргийг чухалчилдаг юм билээ. Ер нь бас л өвөрмөц байсан байх. Яагаад гэвэл бизнес сургуульд уул уурхайн салбараас тэр болгон хүмүүс ирдэггүй. Бизнес, банкны салбараасхүмүүс ихэвчлэн очдог. Ер нь хаана ч хүсэлтээ явуулсан өөрийн түүхээ маш сайн гаргаж өгөх хэрэгтэй. Оксфордийн их сургууль5 эссэ бичихийг шаарддаг. Ихэнх хүмүүс яаж 5 эссэ бичнэ ээ гэж боддог бол нэг бодлын энэ бол өөрийгөө илэрхийлэх асар том боломж юм. Өөрөөр хэлбэл хичээлийн дүн, ажлын туршлагаа холбоод өөрийнхөө түүхийг бичих том боломж. Нэг эссэ дээрээ ажлын туршлагаа, нөгөө дээр нь сурлагын дүнгээ, нийгмийн идэвхээ, ирээдүйн зорилгоо илүү түлхүү бичиж харуулах боломжтой. Өөрийгөө аль талаас нь гаргах, харуулах нь их чухал. Монголдоо ажиллана гэдэг миний зорилго ба үйлдэл их таалагдсан байх.
В.Г: Эссэний сэдвүүд цаанаасаа өгөгддөг үү?
Ж.Т: Ерөнхийдөө өргөн хүрээтэйсэдвүүд өгөгддөг. Тэр бүрийг өөрөө яаж ашиглах, найруулах, өөрийгөө илэрхийлэх нь нээлттэй. Миний зорилго бол Монголын хөгжил, үүнд өөрийн бодитой хувьнэмрээ оруулмаар байна гэдгээ дэлгэрэнгүй тусгаж өгсөн. Үүнийг маань үнэлэхдээ Монголдоо, яг үйл ажиллагаа дээр нь уурхайд ажилласныг хараад бас үнэлсэнбайх.
В.Г: Хэдэн хүнээс сонголт хийж чамайг Оксфордод урьсан бол? Тэр мэдээллийг өгсөн үү?
Ж.Т: Тийм мэдээллийг өгөөгүй. Оксфордод уригдаж танилцах аялал хийхээс өмнө Саид Бизнес Сургуулийн деканнь өөрөө надтай утсаар ярьсан. Ингэхдээ “Би жил бүр хэдэн хүн сонгоод утсаар ярьдаг юм. Тэднийгээ Оксфордод яаж ирүүлэх вэ гэдэг утгаар л ярьдаг юм. Би чамд сургуулийнхаа давуу талуудыг ярьж өгье” гээд ярьсан. Тэр үед “манай сургуульд дөнгөж өчигдөр л гэхэд 50 Global Shapers-с апликейшнорж ирсэн” гэж хэлсэн. Ингээд Global Shapers-с 2 хүн тэтгэлгээр суралцахаар сонгогдсоны нэг нь би болж таарсан.
В.Г: Оксфорд жижиг сургууль биш, төлбөр нь ч бага биш байх. Нууц биш бол чиний жилийн төлбөр нь хэд орчим байсан вэ?
Ж.Т: Сургалтын хөтөлбөрбүх зүйлээ тооцоод жилийн 48000паунд.Энэ нь ойролцоогоор 150 гаруй сая төгрөг гэсэн үг. Амьжиргааны зардал бол энд ороогүй. Байр, хоолныхоо мөнгийг би өөрөө зохицуулна гэсэн үг.
В.Г: Чиний яриан дунд цөөнгүй удаа Global Shapers (Глобал шэйфэрс) гэж дурдагдлаа. Энэ яг ямар байгууллага юм бэ? Чиний хувьд эндээс Оксфордын их сургуультайгаа холбогдчихлоо. Уншигч залуустаа Глобал Шэйфэрсийн талаар мэдээлэлөгөөч?
Ж.Т: Дэлхийн эдийн засгийн форумын санаачилгаар Глобал Шэйфэрснийгэмлэг бий болсон. 20-30 насны нийгэмд идэвхтэй, манлайлагч залуусын нийгэмлэг гэж хэлж болно. Улаанбаатар салбар нь байгуулагдаад таван жил болж байна.Дэлхийн залуу манлайлагч Ганхуяг ах санаачлан үүсгэн байгуулсан. Одоогоор бид гучин гишүүнтэй. Ер нь бол Улаанбаатарын салбарыг (Ulaanbaatar Hub) маш идэвхтэй гэж үздэг. Эдгээр гучин залуусын дунд салбар, салбарын манлайлагч, төлөөлөл байдаг. Зорилго ньсалбар бүрийн залуусыг цуглуулаад нийгэмдээ эерэг нөлөө үзүүлэх зорилготой. Өнгөрсөн 5 сард “Монгол гэр” төслийнхөө нээлтийг хийсэн. Оюу Толгойгоос санхүүжүүлтээ аваад ЕБС-ийн хөдөлмөрийн хичээлийн системд гэр барих хөтөлбөрийг нэвтрүүлэх зорилготой төсөл явуулаад нийслэлийн 60 сургуульд гэр, гэр барих заавар зэргийг бэлэглэсэн. Энэ нь сургалтын хөтөлбөрт албан ёсоор орсон том ажил болсон. Энэ хөтөлбөрийгамжилттай хэрэгжүүлсэн. Дараагийн төсөл нь юу байж болох тухай бид одоо ид судалж байгаа. Залуучууд нэгдэж чадвал ямар их ажлыг бүтээж чаддагийг энэ төслөөс харсан. Оюу Толгойгоос 80 сая төгрөг босгосон. Техник технологийн коллежийн залуус, хүүхдүүдээр гэрээ хийлгэсэн. Бид салбар салбартаа хийх ажлаа хийгээд явж болно. Хамгийн гол нь нэгдэж чадвал үндсэн ажлаасаа гадна нийгэмд тустай юуг ч хийж болдог юм байна гэдгийг ойлгосон.
НИЙГЭМД ИДЭВХТЭЙ БАЙХ НЬ ЭРГЭЭД ӨӨРТ ИЛҮҮ КАЙФТАЙ, ӨГӨӨЖТЭЙ БАЙДАГ
В.Г: Харвардад ч, Оксфордод ч хувь хүний академик чадвар, ажлын туршлагаас гадна нийгмийн идэвхи чинь тодорхой хэмжээнд эерэгээр нөлөөлжээ. Нийгмийн идэвх, сайн дурын ажил Оксфордийн их сургуулийн мастерийн тэтгэлэг авахад ойролцоогоор хэдэн хувьтай нөлөөлсөн гэж баримжаагаар чи дотроо дүгнэх вэ?
Ж.Т: Тоогоор илэрхийлэхэд маш хэцүү. Харвардадороход шалгалтын дүн, хичээлийн дүн нь эхний шалгуур болдог. Ингэж байж дараагийн шалгууртаа ордог. Тэрнээсээнарийвчлахын тулд нийгмийн идэвхийг чухалчилдаг байх. Гэхдээ нийгмийн ажил хийгээгүй бол академик мэдлэг, шалгалтын дүнгээрээ тэнцсэн ч хоёр дахь шалгууртаа тэнцэхгүй л дээ. Мэдээжнийгмийн идэвхтэй атлаа шалгалт, хичээлийн дүн муу бол хасагдах магадлал өндөр шүү дээ.
В.Г: Чиний хувьд тэрийг нь мэдээд нийгмийн идэвх “царайлаад” яваад байсан уу, эсвэл чин зүрхнээсээ нийгмийн туст ажлуудаа хийж байсан уу? Шулуухан асууж байгаад уучлаарай.
Ж.Т: Ахлах сургуульд байхад тодорхой хэмжээний нийгмийн ажилд зориудаар оролцдог байсан. Тухайлбал, миний сонирхол бол уг нь дугуй унах байхад багийн спортод тоглодог туршлага бас нэг юмны үзүүлэлт болоод байдаг байсан.Харин их сургуульд хичээлийн цаг их, чөлөөт цаг эрс багасдаг. Энэ үеэс яг бодитой сонголтуудаа хийж эхлэх хэрэгтэй болдог. Харвардыних сургуулийн оюутнууд маш идэвхтэй. Зөвхөн өрөөндөө суугаад хичээлээ хийгээд байвал маш их боломжийг алдаад байна гэсэн үг. Иймээс өөрийн эрхгүйнийгмийн идэвхтэй болдог. Жишээ нь би Харвардын сургуулийн сонинд нь ажилладаг байсан. Мөн Харвардын их сургуулийн шугамаарарав хоногийн хугацаатайгаар Хятадын Бээжин, Шанхай хотууд руу явжхичээл заадаг байсан. Хятадын ахлах сургуулийн шилдэг сурагчдад Америкийн сургалтын системийг танилцуулах хөтөлбөр байсан юм.
Хятад хүүхдүүд чөлөөтэй сэтгэхдээ тааруухан юм байна лээ. Номыг яс тас уншина. Эргээд бодлыг нь асуухад хариулахгүй. Энэ мэтээр хичээл заагаад Хятадын сургуулиудад багшаар энэхүү хөтөлбөртөө оролцож байсан. Яг энэхүү хөтөлбөр, туршлага дээрээ үндэслээд Монголдоо энэхүү хөтөлбөрийг бас эхлүүлсэх санаа төрж Монголын Залуу Оюутан Хөтөлбөрийг (Mongolian Young Scholars Program)үүсгэн байгуулсан. Тухайн үед бол хэн ч надаас “Чи нийгмийн идэвхтэй бай, энэ үзүүлэлт чинь дараа нь чамд хэрэг болно” гэж хэлээгүй, бас шаардаагүй. Би яг өөрийн чин хүсэл, сонирхлоороо л хийж байсан. Ийм ажил хийж, хөтөлбөр хэрэгжүүлснээр олон сурагчдад чтусалж чадсан,би өөрөө часар их зүйлс тэр хүүхдүүдээс сурсан. Учир нь эхэлсэнээс хойш 4 жилийн хугацаанд нийт 120 мундаг сурагч хүүхдүүдтэй танилцсан(жил бүр 30 сурагч сонгогддог). Магадгүй би зүгээр л ажлаа хийгээд явж байсан бол тэдэнтэй танилцахгүй шүү дээ. Тэд надад маш олон шинэ зүйлийг нээж өгдөг. Тэдний маань зарим нь эхнээсээ Харвард, MIT-д тэнцээд оюутан болоод явчихсан байна.Нийгэмд идэвхтэй байх нь эргээд өөрт илүү кайфтай, өгөөжтэй байдаг. Харин сургуульд орохын тулд л хийдэг ажил мэтээр хандвал тийм ч өгөөжтэй байж чадахгүй байх, тийм үү?
В.Г: Глобал Шэйфэрст30 хүртэлх насны залуус нэгдэе гэвэл шалгуур нь юу билээ?
Ж.Т: Орохын тулд апликейшнбөглөдөг. Монгол залуучууд Улаанбаатарын салбартаа өгдөг. Дэлхийн эдийн засгийн форумаас яг тодорхой заалттай, тогтсон шалгууртай байдаг. Улаанбаатарын салбар тухайлбал шалгуураа өөрсдөө тогтоодог. Миний хувьд өнгөрсөн хоёрдугаар сард энэ нийгэмлэгт орсон. Хоёр минутын хугацаатай өөрийнхөө тухай бичлэг явуулсан. Түүнд асуудаг гол асуулт нь “Дэлхийг яаж өөрчилмөөр байна вэ?” гэдэг асуулт байдаг. Хариултуудыг нь харж байгаад шалгаруулаад авдаг. Харин саяхан бид бүх залууст нээлттэй болгоод хүссэн бүх хүн хүсэлтээ илгээгээд тэндээс шалгаруулалт хийдэг болох талаар журмаа баталсан. Тиймээс залуучууд бидэнтэй нэгдээрэй.
В.Г: Монголд залуучуудын маш олон байгууллага байдаг. Тэдгээрээс юугаараа ялгаатай юм бэ?
Ж.Т: Бүх нийгэмлэг өөр өөрийн гэсэн онцлогтой. Шэйфэрсийнонцлог нь бид дэлхийн эдийн засгийн форумтай холбоотойбайдаг болохоор хувь хүний хувьд ахисан түвшиний мэдээлэл авах, найз нөхөдийн хүрээгээ тэлэх, сурах боломжийг нээж өгдөг. Тухайлбал, би Оксфордын их сургуульд сурах тэтгэлэгээ энэхүү байгууллагаас олж авсан. Мөн дэлхийн эдийн засгийн форумын зохион байгуулдаг үйл ажиллагаанд оролцох хүсэлтээ явуулаад тэнцээд оролцох боломжтой. Тийм боломж тэр болгон олдохгүй шүү дээ.
ГАДААДАД БАЙХ ХУГАЦААНДАА ҮНЭН ХЭРЭГТЭЭ МОНГОЛЫНХОО ТАЛААР МОНГОЛДОО БАЙГАА ЗАЛУУСААС ИЛҮҮ ОЙЛГОЖ МЭДЭРДЭГ
В.Г: Нэг хэсэг гадаадад сурч, ажиллаж байсан залуус Монголд “Од” болж байсан. Сүүлийн жилүүдэд энэ хандлага эсрэгээрээ болсон мэт санагддаг. Гадаадад төгссөн нь давуу биш сул тал болох гээд. Энэ хандлагыг анзаарав уу? Гаргалгааг нь юу гэж харж байна.
Ж.Т: Тийм хандлагыг бол анзаарсан. Гадаадад төгссөн гээд нэг хэсэг нь хошуурч байхад, нөгөө хэсэг нь Монголоо мэддэггүйгээд аль аль нь яригдаж байсан. Миний бодлоортухайн хүний зорилго ба ажил олгогч газрын шаардлагаас шалтгаалаад асуудал өөрөөр тайлбарлагдах байх. Тухайлбал, Оюу Толгойн төслийн талбай дээр ажиллаж буй мундаг залуусихэвчлэнМонголдоо төгссөн чадварлаг залуус байдаг. Тэд эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллаж байна. Мөн гадаадад төгсөж ирээд чадварлаг ажиллаж байгаа залуус ч олон байна. Тэгэхээр гадаадад, Монголд төгссөн гээд ялгаварлах нь тохиромжгүй л дээ. Монголоо мэдэхгүй гэж гадаад төгссөн хүмүүсийг хэлдэг асуудлын талаар ярихад хэчнээн Монголдоо төгсөөгүй, Монголынхоо хөрсөн дээр буугаагүй гэж хэлж болох ч гадаадад байх хугацаандаа үнэн хэрэгтээ Монголынхоо талаар ихийг ойлгож,мэдэрч, хаанаас нь яаж хөгжүүлэх, би яаж нэмэрлэх гэдгийг ухаардаг гэж би ойлгодог шүү. Бид юмнаас холдож байж юмыг ухаардаг гэж ярьдаг шүү дээ. Гадаадад очсон залуус гадаадын сайн сайхан зүйлсийг Монголдоо хийхсэнгэсэн сэдэл төрдөг. Монголд юу хийх ёстой вэ гэдэг асуудлыг гадаад очоод хардаг гэж хэлж болно.
В.Г: Хэвлэл мэдээллийн байгууллагад ажиллаж байгаагийн хувьд хэд хэдэн хүнтэй ярилцлага би хийж үзсэн юм. Үнэндээ хэвлэл мэдээллийн сувгуудаар хэдхэн л хүн байнга гардаг. Би бол шинэ дүр, амжилттай ажиллаж буй, даруухан хүмүүсийг олон нийтэд таниулахыг мөрөөддөг. Тэрнийнэг нь яах аргагүй чи байлаа. Ярилцлагын урилгыг маань хүлээн авсанд баярлалаа! Иймэрхүү “шинэ” хүмүүстэй уулзсаны дараа сэтгэгдэл болон имэйлээр “Энэ хүн Монголд яг юу хийсэн юм бэ? Хэн болчихоодтодроод байгаа юм” зэргээр атаархал ч юм уу, бухимдал ч юм уу анзаарагддаг. Чиний хувьд бол Монголдоо тодорхой хугацаанд ажилласан. Хувь хүнд “надгүйгээр бол энэ ажил бүтэхгүй байсан” ч гэдэг сэтгэгдэл зарим ажил дээр төрдөг шүү дээ. Энэ бол миний хийсэн ажил гээд бардам хэлэх тийм ямар ажил юу байна?
Ж.Т: Би хоёр зүйлийг хэлье. Нэгдүгээрт, түрүүнд дурдсан Монголын Залуу Оюутан Хөтөлбөр байна. Энэ нь гадаад сурах сонирхолтой ахлах ангийн шилдэг сурагчдад зориулсан зуны эрчимжүүлсэн сургалт. Харвард, Станфорд гэх мэт гадаадын шилдэг их сургуулиудаас оюутан багш нар ирж хичээл заадаг юм. Үүсгэнбайгуулаад, гардаж хийсэн ажил минь. Ашгийн төлөө бус хөтөлбөр. Одоо бол Зориг сангийн албан ёсны хөтөлбөр болсон. Үүгээрээ би яалтч үгүй бахархдаг. Одоо бол би ерөнхий бодлого талаас нь оролцдог. Үүнийг гардаад бий болгосон, Хятадад ажиллаж байсан туршлагаараа хийсэн болохоор бахархалтай байдаг. Үүнд суралцсан 120 сурагчид маань хоорондоо сүлжээтэй болсон, гадагшаа том сургуулиудад суралцаж байгаад маш их баяртай байдаг.Хоёрдугаарт, би говьд зургаан сарын турш 28:14 (28 хоног ажиллаж, 14 хоног амрах) хувиарааражиллаж байсан. Энэ нь маш хүнд хуваариар хэдэн мянган хүн ажилладаг байсан. Өдөрт тасралтгүй 11 цагаар 28 өдөр дарааллан ажиллана гэдэг маш хүнд. Эхний өдрүүдэрч хүчтэй байдаг чдараагийн өдрүүдээс “Яагаад ийм байдаг юм бэ?” гэж бодогддог. Тэгээд дэлхийн бусад уурхайг судалж эхэлсэн. Дэлхийн хаана ч 28 хоногийн ажлын хуваарь уртдаа тооцогдоно. Тухайлбал Австралийн уурхайд хамгийн урт ажлын хуваарь 10-14 хоног л байдаг. Оюу Толгойн ажлын энэ хуваарийг өөрчлөх санал өмнө нь олон удаа хэлэлцэгдэж байсан ч амжилттай болж байгаагүй юм байна лээ. Үүнийг өөрчлөх төслийг даргатайгаа яриад хариуцан ажиллаж, бүх талаас нь судалгааг нь хийсэн. Лондонд байдаг дарга нартайгаа ярьж, зөвлөлдсөний дагуу ажлын өдрийг нь 14 хоног болгож 7 хоног амардаг болгон шилжүүлж чадсан. Тэгэхээр олон мянган хүн, тэдний гэр бүлд шууд нөлөө үзүүлсэн гэж бодож байгаа. Миний хувьд залуу, гэр бүлгүй байсан бол харин нялх хүүхдүүдтэй, гэр бүлтэй маш олон залуус тэнд ажилладаг. Тэдэнд таатай нөхцөл үүссэн гэж боддог. Нялх хүүхдийн хувьд аав гэж хэлж сурах үед нь явсан аав нь бараг мартагдсан үед нь ирдэг ажлын урт өдрүүдийг багасгасаж чадсандаа бахархдаг. 14:7 болсноор амьдрал нь огт өөр болсон.
В.Г: Том компаниудын зовлон нь иймэрхүү ажил, шийдвэр гаргахад удаан, шат дамжлаг нь хүнд сурталтай гэж чи өмнө нь ярьсан. Тэгвэл чиэнэ ажлыг ямар хугацаанд шийдвэр гаргуулж хэрэгжүүлж чадсан бэ?
Ж.Т: Өнгөрсөн оны 6-р сард дарга маань надад хийхийг даалгаж, 9-р сар гэхэд хэрэгжээд эхэлсэн. Том компанид хамгийн чухал зүйл бол спонсоршип гэдэг зүйл байдаг. Дээрээс нь сайн дэмжээд өгвөл ажил хэрэгжих нь маш хурдан гэсэн үг. Тухайн үед үйл ажиллагаа хариуцсан захирал нь шинээр томилогдсонмаш эрч хүчтэй ажиллаж байсан тул хурдан хугацаанд хэрэгжсэн.Энэ гурван сард бүх судалгааг хийж, бүх хүмүүстэй ярилцаж зөвшөөрлийг нь авч, шинэ хуваарийн дагуу шинэ ажлын хуваарь, ажил ба буудлын өрөөний цэвэрлэгээ, онгоцны хуваарийг шинэчлэн хийх гээд олон ажил багтсан.
В.Г: Өөрөө бүх зүйлээ Монголтой холбохыг хичээдэг гэж их ярьжбайна. Оксфордод мастераа хийгээд жилийн дараа ирэх нь байна. Ирээдүйн төлөвлөгөө чинь юу вэ?
Ж.Т: Би хувиараа ажиллах сонирхолтой байгаа. Тэгж байж би өөрөө өөртөө илүү их үр нөлөөтэй ажиллаж чадах мэт санагдсан. Том компанид их юм сурах ч нэг зүйлээ л тогтмол хийгээд цаг алддаг юм шиг санагддаг. Одоогоор бол бодол санаагаа боловсруулж байна.
В.Г: Сошлинтрэпрэнёр(Social Entrepreneur) гэсэн үг байх нь. Энэ холбоо үгний утгыг уншигч нарт маань тайлбарлаж өгөөч?
Ж.Т: Бизнес хийхдээ нийгмийн ямар нэг асуудалд хандсан, тэдгээрийг шийдэх зорилготой байх. Нийгмийн асуудлыг шийдэх зорилгоор бизнес хийх гэсэн үг. Бизнесявуулахдаахүмүүсээс хандив цуглуулаад хийх биш үйл ажиллагааны орлого, циклээрээ бусад хүмүүс болон нийгмийн тодорхой асуудлыг шийдэхийг зорино гэсэн үг. Мөн орлого нь бас сайн үйлсэдзориулагдах хэрэгтэй гэсэн санаа.
В.Г: Чи Оюу Толгойгоос гарчихсан болохоор энэ асуулт хэр зохистойг сайн мэдэхгүй байна л даа. Уул уурхайг тойрсон бүх асуудал нийгмийн бүх салбарууд рууороод байна. Сүүлийн үед Оюу толгойтой холбоотой гэрээг зөв, буруу, сайн, муу гээд ярьж байна. Энэ асуулт өмнөх ажилтай чинь зөрчилдөхгүй бол хувийнхаа санаа бодлыг хуваалцаж болох уу? Риобол ганцхан монголд үйл ажиллагаа явуулдаггүй шүү дээ. Хүмүүсийн яриад байгаачлан Монголчууд үнэхээр “монжуулсан” гэрээ хийчхээдбайна уу, эсвэл бид олон улсын бизнес, гэрээний талаар ойлголт дутмаг байна уу?
Ж.Т: Энэ төслийн ирээдүй яахыг би бол хэлж мэдэхгүй. Гэхдээ миний хувийн бодол бол Оюу Толгой явах ёстой төсөл. Цаг алдах тусам бизнест “өнөөгийн үнэ цэнэ” нь багасаад байна. Тэгэхээр хэдэн төгрөгийн төлөө хөөцөлдөөд бид нар хэдэн төгрөгийг алдаад байгаагаа тооцоолж үзэх хэрэгтэй. Тухайн үед бол Монголд ашигтай гэрээ болсон гэж боддог. Гэхдээ Монголд ашигтай,РиоТинтодашиггүйбайж бас болохгүй шүү дээ бизнесийн утгаар. РиоТинтодажиллаж байсан хүний хувьд хөгжиж буй орнууд нь дэлхийн хэмжээний том компаниудтай ажиллах нь хамгийн зөв байдаг. Учир нь том компаниуд завшиж байгаа гэхээсээ илүү тэдний бүх зүйл ил тод байдаг юм. Маш олон улсад үйл ажиллагаа явуулсан түүхтэй, тэр бүр нь олон нийтийн нүдэнд ил байдаг тул өндөр стандарттай ажилладаг. Жишээ нь,Чилид Рио Тинто нөхөн сэргээлтээ сайн хийхгүй бол дэлхий нийтээр энэ мэдээлэл нь цацагдаад нэр хүнд нь буурах, хөрөнгийн бирж дээр хувьцааны үнэ нь унах зэргээр том компаниудыг өөрсдийг нь хариуцлагатай, стандартаа мөрдөхийг, хууль сахин биелүүлэхийг шаарддаг. Энэ утгаараа олны нүдэн дээр ил байдаг том компаниуд бусдаас илүү хариуцлагатай байдаг. Харин Австрали дахь жижиг компаниуд буруу зүйл хийсэн ч хариуцлага бага оноогддог юм шиг санагддаг. Тэр байтугай тэдний хийсэн хариуцлагагүй үйлдлийг том компаниуд нь үүрэх ч тохиолдол цөөн биш байдаг. Би жишээ нь анх Рио Тинтод ажилд ороход бүтэн долоо хоног компанийн сургалт танилцуулгаар бөмбөгдүүлсэн. Хахууль авч болохгүй, буруу үйлдэл хийх гээд байх шиг бол энэ хүнд ханд, чамайг хэн нэгэн буруу зүйлд уруу татаад байвал ингэ тэг гээд бүх сургалт, зааварчилгааг нарийн өгдөг. Иймээс том компанитай том төслүүд дээрээ ажиллах нь Монголд ашигтай гэж би харж байгаа.
В.Г: Сонирхолтой ярилцлага өгсөнд баярлалаа!
Ж.Т: Баярлалаа!
Хатагтай С.Оюун нь 1998 оноос хойш улс төрд идэвхитэй оролцож буй манай улсын тэргүүлэх улстөрчдийн нэг юм. Тэрээр Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн сайд, Гадаад хэргийн сайд, УИХ-ын дэд даргын албан тушаалуудыг тус тус хашиж байснаас гадна Иргэний Зориг-Ногоон намын тэргүүн билээ.
Ноён Ө.Ганзориг нь Худалдаа Хөгжлийн Банк, Хас Банк, Улаанбаатар Хотын Банк, Тэнгэр Даатгал, Мандал даатгал зэрэг санхүүгийн байгууллагуудад удирдах ажил хийж байсан арвин туршлагатайгаас гадна Монголбанкны Мөнгөний бодлогын зөвлөлийн гишүүн, Монголын Хөрөнгийн Биржийн ТУЗ-ийн хараат бус гишүүн, Аудитын хорооны дарга, Санхүүгийн Зохицуулах Хорооны хөрөнгийн захын бодлогын зөвлөлийн гишүүн, Санхүүгийн зах зээлийн холбооны үүсгэн байгуулагч бөгөөд Ерөнхийлөгч, Санхүү Эрхэлсэн Захирлуудын клубыг үүсгэн байгуулагч, Монголын Бизнесийн Зөвлөлийн (BCM) удирдах зөвлөлийн гишүүний сонгуульт ажлуудыг тус тус гүйцэтгэж байна.
Ноён Ч.Ганхуяг нь Монголын Хөрөнгийн Бирж, Монгол Банк, ХасБанк, Тэнгэр Санхүүгийн Нэгдэл зэрэг санхүүгийн институциудад удирдах албан тушаал хашиж байснаас гадна Монгол улсын Сангийн дэд сайдаар ажиллаж байсан. Одоо Ард Санхүүгийн Нэгдлийн гүйцэтгэх захирлаар ажиллаж байна.
Ноён В.Ганзориг нь Худалдааны сургууль, Худалдаа Хөгжлийн Банк, ХасБанк, Шунхлай Группийн удирдлагын багт ажиллаж байсан ба сүүлийн жилүүдэд хэвлэл мэдээлэл, олон нийтийн харилцааны чиглэлээр ажиллаж, Медиа Групп ба Бат Солюшн Партнерс компаниудад удирдах албан тушаал хашиж байсан туршлагатай.
Ноён Ш.Алтанбагана нь "Тера Экспресс ХХК-ийг үүсгэн байгуулагч бөгөөд Ерөнхий захирлаар ажилладаг.
Хатагтай Ж.Баярцэцэг нь Хууль зүйн яамны төрийн нарийн бичгийн даргаар ажилладаг.
Хатагтай Б. Мөнхжин нь Эрнст энд Янг Монголия Аудит ХХК компанид ахлах менежерээр ажилладаг. Тэрээр дэлхийн “4-н Том” аудитын компаниудын нэг болох Эрнст энд Янг-ын АНУ-ын Денвер хот дахь салбарт анх нэгдэн орсон бөгөөд тэндээ 4-н жил ажиллаад, 2012 онд Монгол дахь салбарт өнөөг хүртэл ажиллаж байна. Мөн Эрнст энд Янг-нд орохоосоо өмнө АНУ-д үл хөдлөх хөрөнгийн хөрөнгө оруулалтын сан болон бусад салбарын компаниудад мэргэжлээрээ ажиллаж байсан туршлагатай.
Ноён Б.Бямбасайхан нь Эрдэнэс Монгол ХХК-ийн гүйцэтгэх захирлаар ажиллахаас гадна Оюу Толгой ХХК-ийн Төлөөлөн удирдах зөвлөлийн гишүүн, Монголын Бизнесийн Зөвлөлийн ТУЗ-ийн даргын албан тушаалуудыг давхар хашдаг.
Ноён Ч.Мэргэн нь АНУ-ын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай “Вагнер Ази Автоматив” компанийн гүйцэтгэх захирлаар ажилладаг. Тэрээр менежмент, маркетинг, борлуулалт, санхүү, мэдээллийн технологийн чиглэлээр арвин туршлага хуримтлуулсан залуу үеийн шилдэг төлөөлөл юм.
Хатагтай Б.Энхзаяа нь Монголын анхны тансаг зэрэглэлийн итали ресторануудын нэг ROSEWOOD-ыг үүсгэн байгуулагч бөгөөд Ерөнхий захирлаар нь ажилладаг. Тэрээр Монголын Хоол үйлдвэрлэлийн салбарын үйлчилгээний чанарыг Ази болон Дэлхийн хэмжээнд хүргэхийн төлөө өөрийн мэдлэг, туршлагаа харамгүй зориулан ажиллаж буй ажил хэрэгч эмэгтэй юм.
Posts
