Trip to south of Mongolia

Views

Өмнөд этгээдэд зорчсон тэмдэглэл

Говийн гурван аймгаар ажлаар яваад ирлээ. Өмнө нь бас л ажлаар Дорноговь аймагт хэд гурав очсоныг эс тооцвол Говь нутаг миний хувьд очиж үзээгүй газрууд байсаар л байсан юм. Говийнхон минь битгий гомдоорой, гэхдээ шулуухан хэлэхэд хоол болон ус ёстой муутай газар байна лээ. Ус бол яах вэ, байгалийн “гамшиг” байж болох чиг хоол ундыг жаахан чанартай, аятайхан хийж болох ч юм шиг харагдаад байсан даг, би өөрөө хэдийн муу тогооч ч гэсэн. Бас үйлчилгээ нь. Амыг нь дотроос нь тэвхтчихсэн юм шиг инээдэггүй, ярьдаггүй, чихэнд нь хиртэй марль чихчихсэн юм шиг хэнэггүй зөөгч, үйлчилгээний ажилтантай овоо хэд тааралдсан гэж байгаа.

Ер би ажлаар дотоод, гадаад нижгээд явдаг ч яг сайхан амрах зорилгоор явж байсан нь нэгээхэн ч үгүй бөлгөө. Тэрний уршигаар хоёр хоногийн өмнө анх удаагаа толгойдоо цагаан үстэй болж эхэлж байгаагаа мэдрээд хичнээн их санаагаар унав аа. Дорноговиос Дундговь аймаг руу явж байх үед аль хэдийн харанхуй болсон байсан бөгөөд замдаа мотоцикльтэй хоёр халамцуу, “гүндүүгүй”, хөдөөний жинхэнэ Монгол гэж хэлж болохуйц залуус гар өргөж байхтай тааралдсан. Биднийг зогсохыг хүссэн шалтгаан нь халамцуу болохоор мотоциклиэ унаж чадахгүйгээс гадна ядаж байхад ёлтойгоод ч болов асдаг гэрэл уг өөрөө явагч төхөөрөмжинд нь байдаггүй ээ. Мань эрчүүдийн гол санаа нь манай машины өмнө гэрэлд гарч явж төрсөн сумдаа очих явдал байсан аж. Сум дамжиж архиддаг овоо муу гарууд байна лээ. Тэр хоёрын хараад, мотоциклиэ халамцуу бариад бидний машины урд гараа савчуулан, шүлсээ хаян давхиж явахыг хараад ямар их атаархав аа! Тэр хоёрын хувьд ямар ч санаа зовох зүйлгүй, стресс, нерв үгүй амьдарч байгаа байхгүй юу. Гэтэл би УБ-т хар залуугаараа буурал толгойдож эхлэх гээд “тэнэгтээд” сууж байдаг. Бурхан нээрээ заримдаа “хуваарилалтаа” үнэн шог хийх юм аа. Хааяа зарим нэг чөтгөрүүд сөрөг хүчний ажлаа сайн хийж, бурханыг саналаа гаргах үед нь Ардчилсан нам шиг хурал мурал хаяж баймаар юм аа. Аягүй бол бас эвслийн засгийн газар дээгүүрээ байгуулчихсан юм байна л даа гээл үү. Бурхаан, би тоглосон шүү, Хэхэ.

Томилолтын эхний ажлын цэг маань Бор-Өндөр байсан юм. Боломжийн сайхан суурин газар буюу үйлдвэрлэл байгаа газар амьдрал байгаа гэдгийг баталж буй газар гэж санагдсан. Уурхайн ажилчдын авдаг бонусынх нь хэмжээг банкны ажилчдаасаа сонсоод шууд л өөртөө харикари хиймээр санагдаж билээ. Тэд нарын цалин, бонусын хэмжээг нь сонсохоор бид нар ажил хийдэг ч юм шиг, хийдэггүй ч юм шиг, цалин авдаг ч юм шиг, авдаггүй ч юм шиг, амьдрах гэж ядаад байгаа ч юм шиг, ядраад байгаа ч юм шиг санагдаад шал дургүй хүрч билээ. Одоо би яанам билээ.

Дараа нь тэндээсээ шууд Дорноговь аймаг ороод ажлаа амжуулангаа шөнийн цагийг ашиглан Хамрын хийд, Шамбалын ордон (Шамбалын дайн гээд “коноон” дээрээс үздэг байсан болохоор энэ нэрэнд нь одоо хүртэл дасч өгөхгүй юм), Дэлхийн эерэг энергийн төв, Хар уул, Хутагт болон лам нарын агуйнуудаар нь хальт явж үзсэн. Өмнө нь үзэж байсан болов чиг шөнийн цагаар явсан нь маш гайхалтай мэдрэмжийг төрүүлсэнийг хэлэх хэрэгтэй. Энэ газруудад мэргэжлийн хөтөч тайлбарлагч нарыг бэлдэж ажиллуулаад өдрийн цагаас гадна Night Tour буюу шөнийн аялал хийвэл дотоодын болон гадаадын жуулчдыг эрс татах болно гэдэгт мөрийцөхөд ч бэлэн байна. Тухайн газруудад зураг авахуулахаар зурган дээр нь бөмбөлөг гардаг гэх. Тэр нь сайн энерги хуримтлуулсаны илрэл юм гэнэ. Миний дээр ганц хоёр жижиг бөмбөлөг гарсан байхыг зурган дээрээсээ хараад ихэд баярласан бөлгөө. Гэхдээ л би энэ бүх зүйлийг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тайлбарлуулахыг хичнээн хүссэн ч харамсалтай нь миний асуултанд яг таг хариулах хүн байдаггүй харин сайн сүсэглэх тусам л сайн гэдэг хариултыг алхам тутамдаа авч байлаа. Ямартаа ч Говийн догшин хутагт гэгдэх Дулдуйтын Данзанравжаагийн хийсэн бүтээсэн уран бүтээл, бодит хөдөлмөрийг хараад мэдрээд үзэхэд ямар ч байсан одоогийн нилээд хэдэн их хурлын гишүүдийг нийлүүлээд зогсохгүй нийлбэрийг нь нилээд хэдээр үржсэнтэй тэнцэх хэмжээний мундаг хүн байсан гэдгийг баттай хэлэх байна.

Дараагийн ажиллах газар маань Дундговь аймаг байсан бөгөөд дуу хуурын өлгий газар гэдгийг нь аймгийн театрын уран бүтээлийг нь үзээд бишрэн мэдэрсэн авай. Гэвч миний очиж байсан аймгуудаас хамгийн хөгжил муутай нь санагдсан. УБ хоттой хоёр зуухан гаруйхан км зайтай байхад удаа дараа сонгогдоод байдаг их хурлын эрхэм гишүүд нь үхсэн баасаа хийж байсныг нь хайгаад олоогүй дэг. Магадгүй үйлдвэрлэл бараг байхгүй болохоор хөгжил дорой байж болох санч энэхүү шалтгаан нь тухайн аймгийн хөгжил дорой байх шалтаг болох ёсгүй санагдаад байгаа юм. Айраг цагаагаараа дуу хуураасаа илүү алдартай гэсэн болов чиг тэр сайхан цаг ган гачигаас болоод домог болсон гэх. Ер нь бол би бодоод байдаг юм. Бид өөрсдөө тухайн газар нутгийн даац, биологийн хязгаараас хэтэрсэн мал хуй цуглууж, тэднийг “сексдүүлж” баахан үр зулзага гаргаж байгаль орчныг нь сүйтгэчихээд гарсан үр дагаварыг нь ган, зуд гэж нэрлээд байдаг юм уу даа гэж. Мал байдаггүй газар, хэмжээ хязгаарандаа байдаг газар зуд гэсэн ойлголт байддагүй байхад бид бүр англиар орчуулмар аядаад англи хэлний үгсийн санд оруулаад амжаад байна. Говийн ганц айл гэдэг чинь харин ёстой үнэн юм билээ. Говьд хот айл гэсэн ойлголт байдаггүй юм шигээ. Учрыг нь асуухаар бэлчээрийн даац, ургамал, өвсийн нягтаршил, өргөн уудам газар нутгаас болж айлууд зэргэлдээ буух ямар ч шаардлага байхгүй гэж хэлсэн. Нэг ам бүл дангаараа энэ том талбайд тэрнээсээ их мал хариулж амь зуухын тулд мал сүргээсээ дутахгүй сайн бөгөөд их секс хийж ам бүлээ арвижуулах замаар хөдөлмөрийн хүн хүч үүсгэх ёстой болдог болов уу. Замдаа хэдэн ямаа, хонь даган хариулж буй бүсгүйтэй уулзаж зам асуусан. Байгаа байдал, царай зүсийг нь хараад үнэхээр өрөвдөж айсан. Эр, эм нь бараг мэдэгдэхгүй, нөгөө африк, хойд туйлын хүнд нөхцөлд ажилладаг хүмүүсээс ч дор харагдаж байж билээ. Энэ бүсгүйн нөхөр нь дээр бидэнтэй тааралдаж машины гэрэлд төрөлх сумдаа очдог согтуу мотоцикльтэй залуусын нэг нь биш байгаасай гэж хичнээн их дотроо залбирсан гээч.

Өмнөговь аймаг нь байгалийн нөөцийнхөө гавъяагаар хөгжиж байна лээ. Аймгийн төв ордон нь УБ-т цөөхөн байдаг орднуудын нэг байна лээ дээ. Уран бүтээлчид нь Дундговь аймгийг арай гүйцэхгүй юм билээ. Тэгж бодохоор Дундговийхон тэр хүнд нөхцөлд тийм чанартай уран бүтээл туурвиж улс даяар алдраа цуурайтуулж байгааг нь бодохоор үнэхээр бахархамаар. Өмнөговийн гудамжаар дүүрэн хужаанууд чанга чанга ярьж, шүлсээ үсчүүлэн холхиж алдаж байна лээ дээ. Зам, барилга дээр ажилладаг юм гэсэн. Нутгийн залуусыг сум, аймаг дамжин архидаж байх хооронд нь урд зүгийн иргэд өмнөд нутгийг минь эзэгнэнхэн ажиллаж амьдарч байх шиг. Өөрсдөө архи ууж, бүсгүйчүүдээ маландаа явуулж амьдаар нь борц болгож байгаа хүмүүс хятад, солонгосууд орж ирээд Монгол охид, бүсгүйчүүдийг булааж, бузарлалаа гэж ярихаар шударга биш ч юм шиг та нар сонсогдож байна уу? Монгол дарга нар нь болохоор орон нутгийн сонгууль гээд юун тэр манатай байх шиг байна лээ. Гурвансайхан хайрханыг нь харахаар говьд ч яваад байгаа юм шиг, хангайд ч яваад байгаа юм шиг, Ёлын ам тэргүүтэнийг нь харахаар зүүдлээд байгаа ч юм шиг, зөнгөртөөд байгаа ч юм шиг ёстой нөгөө открьт дээр байдаг зургуудыг санагдуулж билээ. Хэдэн арван метр өндөр цавчим хад, хавцал, дээгүүр нь гүйлдэх аргаль, янгир, элэн халин нисэлдэх ёл шувууд, хоржигнон урсах горхи шандыг нь хараад, мэдрээд холливуудын киноны байгалийн сайхантай хэсэгт зураг авахуулж байгаа мэт мэдрэмж төрж билээ. Даанч нөгөө алдарт мөс нь хайлаад алга болсон байсан. Дэлхийн дулаарлаас гадна хүн амын хөдөлгөөн нилээд нөлөөлсөн байх. Болдогсон бол тэр хавийн сайхан цэнгэг агаарыг нь цүнхлээд аваад ирэх байсан юм. Энэхүү сайхан байгалиараа жуулчдыг ихэд татаж тэр чинээгээрээ үйлчилгээ, дэд бүтэц маш дажгүй хөгжсөн нь илт мэдрэгдэж байлаа. Үлэг гүрвэлийн чулуужсан яс, өндөг, говийн амьтад, эрдэс баялагийн дээжис бүхий музейг заавал үзэх ёстой юм билээ.

Албан томилолтын минь сүүлчийн цэг нь Чойр хот байлаа. Гуанзны хоолноос уйдаад, дээрээс нь хэдэн хүний гэдэс өвдсөний улмаас замаараа жаахан нойтон мах худалдан авч, төмрийн хог дээрээс төмөр утас олон шор хийж, газраар дүүрэн байх таана, хөмүүл таслан амталж, томилолтын багийн нэгэн гишүүний “чумдааны” юмыг нь задлан, нотебүүк дээрээ транс, электро дуу тавин сонсож бяцхаан пикник хийгээд амжсан гэж байгаа. Чойрт Орос цэргүүдийн буянаар бий болгосон сайхан барилга байшингаа өөрсдөө тоночихоод эргээд сэргээгээд орон нутаг нь иргэдэд зарж буй юм байна. Орос цэргүүд буцах үедээ эдэлж хэрэглэж байсан элдэв зүйлс, машин тэрэг, тонн тоннын чингэлэг бүхий шатахуунуудыг одоо хүртэл нутгийн иргэд олон ухаж гаргаж ашигладаг гэж ярьж байна лээ. Тэр хавийн нинжа нар газар ухвал алтаас гадна машин, торх бензин олох нь байна шүү. Дээрх бүх аймгуудад халуун ус гэдэг зүйл нилээд асуудал юм билээ. Усанд орвол буянаа угаана гэж ярьдаг дээр үеийн сэтгэлгээ хурдан алга болоосой билээ. Хир даг, элдэв долоон боди жүүс үнэртүүлсэн хүмүүс заавал хөдөөнийх байх албагүй шүү дээ.

Эцэст нь хэлэхэд Land Cruiser чинь үнэхээр Монголын дэд бүтэц муу хөгжсөн газруудад явдаг шалгарсан тэрэг юм байна. Тэр айхтар намаг, ус, гуу жалга, нүх сондуул, элс манханыг матар, могой, гүрвэлээс дутахгүй туулж байгаа нь үнэхээр гайхалтай. Мэдээж жолоочийн ур чадварыг дурдах хэрэгтэй. Намайг лав барихаар тэр машин муухай ааштай хүүхэн шиг зан гаргаад байсан даг. Хөдөө машин барьж сурахаас өгсүүлэхээс байрны зээлээ төлөх, улс орноо хөгжүүлэх гээд хийж ажил их байна аа. Ядаж байхад ямар хурдан цагаан үс толгой дээр минь ургаад эхлэв ээ чорт гэж?