Ecosystem

Views

Экосистем

Монголд ашигтай бизнес орж ирэхэд бараг толгойтой бүхэн шуураад тухайн бизнесийг утгагүй болгодог гэж миний уулзаж байсан нилээд хэдэн бизнес хийдэг залуус ярьж байсан. Тийм ч учраас өдгөө хүмүүст үнэхээр нөгөө үл үзэгдэгч гар бүх юмыг зохицуулах эсэх дээр эргэлзэж эхлэн хүчтэй маргаан дэлхий даяар өрнүүлж байна. Монгол улс шиг жижигхэн бөгөөд олигополь, монополь бүтэцтэй зах зээл дээр чөлөөт эдийн засгийн өгөөжийг бид хүлээгээд хэрэггүй мэт. Бид цөөхүүлээ тул мэдээлэл хурдан дамждаг. Бас болоогүй ээ хоорондоо “хор найруулж” шударга бус байдлаар давуу тал олж авахыг эрмэлзэнэ. Дээрээс нь бидний хэрэглээ маань дэлхийн зах зээлтэй харьцуулахад өчүүхэн тул том далайд аялж буй Монгол хэмээх жижиг завины хитэг дээр ашигтай бизнес байна гэж мэдээ сонсонгуутаа бүх зорчигчид завины хойд хэсэг рүү гүйлдэн очиж тэнд шавж өнөө муу завиа тэр чигээр нь хөмрүүлчих гээд байгаа ч юм шиг. Төгс өрсөлдөөнт зах зээлийн онолын дагуу бол энэхүү харгис өрсөлдөөний явцад шилдэг нь үлдэж бусад нь шүүгддэг гэх хэдий ч эдгээр өрсөлдөөний явцад замд нь үрэгдэж буй хэсгийг зөнд нь хаяж болж байна уу, үгүй юу? Хадгаламж, зээлийн хоршоод, банкуудын дампуурал, барилгын компаниудын савалгаан, уул уурхайн гэрээ, маргаанууд гэх мэт. Кэйнс ах тэртээ олон жилийн өмнө иймэрхүү асуудлыг төрийн оролцоотойгоор бүр болохгүй бол хүчиндэж шийдэх боломжтой гэж томъёолсон боловч энэхүү томъёолол бодит амьдрал дээр төгс утгаараа хэрэгжиж буй эсэх дээр том асуултын тэмдэг яваад байгаа.

Бизнест өрсөлдөөн чухал хэдий ч Монгол шиг маань жижиг зах зээл дээр ижил салбарт хүчээ үзэж буй компаниудын хувьд хоорондын хамтын ажиллагаа өнөөдөр өрсөлдөөнөөс илүү чухал мэт санагдах болов. Cooperation ба Competition гэдгийн нэгдэл болох Co-Opetition зарчмын тухай онол, бизнесийн арга зүй өндөр хөгжилтэй орнуудад хэрэгжээд удаж буй юм байна. Ухаан нь бизнесийн ярвигтай бүхэл бүтэн орчил, нэгдлийг Экосистем гэх агаад түүнд оролцогч нар нь компаниуд, худалдан авагч нар, бэлтгэн нийлүүлэгч нар, өрсөлдөгч нар, дундын агентууд зэрэг нь багтаж байгаа юм. Миний ойлгож буйгаар эдгээр дээр засгийн газар нэмж орж ирвэл сүүлийн үед их хэрэглэгдэх болсон PPP  буюу Public, Partnership, and Private гэсэн загвар руу ороод байгаа юм уу даа. Дэлхийд алдартай Суэцийн сувгийг энэхүү зарчим дээр тулгуурлан бүтээсэн гэдэг. Өөрөөр хэлбэл гадны хөрөнгө оруулалтаар бүх ажлаа бүтээлгэн анхны хөрөнгө оруулалт болон тодорхой хэмжээний өгөөжийг амласны үр дүнд тодорхой хугацааны дараа уг нүсэр дэд бүтцийг тухайн улс өөрийн бүрэн мэдэлдээ эргүүлэн авсан байх нь.

Ухаан нь оролцож буй бүх талдаа ямар нэгэн хэмжээгээр өгөөж өгч байна гэмээнэ тухайн төсөл, үйл ажиллагаа маань амжилттайгаар урт удаан хугацаанд амьдрах, хэрэгжих боломжтойг хэлэх гээд мунгинаад сууна. 1+1=3 буюу хамтрах. Хамтын ажиллагааны цогц хүрээг экосистем гэж нэрлэх агаад чоногүй бол ой мод уйтгартай гэдэг шиг л хоорондоо харилцан эсвэл харшилдан шүтэлцээтэй байж гэмээнэ алив юм жинхэнэ утгаараа хөгжөөд байгаа юм уу даа. Яг энэхүү зарчим дээр тулгуурлан Google компани одоо Android Wireless Ecosystem-ийн дэд бүтцийг бүтээж байна. Энэхүү дэд бүтэц дээр дурын гар утас үйлдвэрлэгч, дурын операторууд, дурын аппликашн зохион бүтээгч нар, дурын контент провайдер нар, хүссэн хүн болгон ажиллаж болно гэсэн үг. Эцсийн сонголтыг хэрэглэгч л хийнэ. Үүний эсрэг загвар нь Apple болж таараад байх шиг байгаа юм.  

Монголд уул нь их сонирхолтой нэг төсөл их олон жил яригдаж буй боловч өдий болтол хэрэгжиж чадаагүй л яваа. Тэр нь арилжааны банк хоорондын төлбөрийн картын нэгдсэн систем. Цаашилбал гар утас, биллингийн цогц систем бүтээх боломжтой. Энэ төсөл хэрэгжвэл ухаан нь дурын АТМ аль ч банкны картыг унших бөгөөд дурын үйлчилгээний газар бүх банкны бүх төрлийн төлбөрийг картыг төлбөрт хүлээн авна. Үйлчилгээний байгууллагууд өөрсдөд нь аль чанартай үйлчилгээ үзүүлж буй банкаа түншээрээ сонгох боломжтой. Дургүйгээ хүрвэл хэзээ л бол хэзээ хүссэн банкаараа солих боломж нь байна. Банк болгон жил бүр Visa international, Master card worldwide-д нижгээд төлбөр төлж байснаас энэ дундын байгууллага руугаа хөрөнгө оруулалт хийгээд үндэсний экосистем үүсгэн олон улсад нэг л субъектийн хүрээнд төлбөр төлөөд яваад байх боломж онолын хувьд бий. Дээрээс нь нэмбэл SWIFТ сүлжээ, банк дундын зээлийн мэдээллийн сан (одоо байгуулагдаж буй) гээд экосистемүүд байж болохоор.

Санхүүгийн зах зээл гээд хөрөнгийн бирж, арилжааны болон хөрөнгө оруулалтын банкууд, даатгалын компаниуд, нийгмийн даатгалын сан, хувийн тэтгэвэр болон итгэлцэлийн сангууд, хадгаламж зээлийн хоршоод, банк бус санхүүгийн байгууллагууд, үйлдвэрчний эвлэл, ажил олгогч нар, ажилчид, хөрөнгө оруулагч нар, мөнгө дутагдалтай бизнес эрхлэгч нарыг багтаасан цогц экосистем Монголд байж болохоор. Даанч эдгээр нь 1+1=3 биш 1+0=1 эсвэл 0+1=1 зарчмаар хоорондоо ажиллах гээд байдаг. Зарим чадалтай нь (-1)+1=0 зарчмыг бусдад тулгах боловч урт хугацаанд өгөөж байхгүй. Бүр зарим нь харсаар байтал 0+0=0 схемээр ажиллаад байдаг. Цаана нь хувийн дансандаа авилга авдаг юм уу хаашаа юм. Үзээгүй, хараагүй болохоор баталж, хардахад хэцүү ч үүнээс өөр шалтгаан би хайгаад олохгүй юм.  

Сүүлийн үед эсрэг хоёр үгсийн хоршил ихэд “моодонд” орж байна. Competition ба Cooperation-ийн нэгдэл болох Coopetition, Producer ба Consumer-ийн нэгдэл болох Prosumer, Simple ба Complexity-ийн нэгдэл болох Simplexity гэх мэт. Эдгээрийг хүмүүс зүгээр нэг толгой, сүүл нийлүүлж үг зохиож байгаа хэрэг гэж огт бодохгүй байна. Магадгүй дэлхий хавтгай болсон нь дээр үү, эсвэл бөөрөнхий хэвээр үлдсэн нь дээр үү гэдэгт хариулт болох жижиг томъёололууд ч байж болох юм.