Tokyo trip day 2 – Nuclear Energy

Views

Аялалынхаа хоёр дахь өдөр Стэнфордын их сургуульд багшилдаг Ундраа доктортай уулзаж танилцах завшаан тохиов. Энэхүү хүн маань дэлхийд алдартай Стэнфордын их сургуульд багшлахаас гадна Монгол улсын гадаад хэргийн яам, үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд зөвлөхөөр ажилладаг өнөө цагийн Монгол эмэгтэйчүүдийн түүчээ болсон эрхэм байлаа. Ундраа докторын Токиод ирсэн шалтгаан нь Токиогийн их сургуулийн Инженерийн салбар сургуулийнх нь Цөмийн инженер ба удирдлагын тэнхим (Department of Nuclear Engineering and Management, School of Engineering, The University of Tokyo) дээр “North-East Asia and Mongolian Nuclear Initiative” гэсэн сэдвээр лекц уншсан явдал байсан юм. Би энэхүү сонирхолтой лекцийг сонсоод зогсолгүй Токиогийн их сургууль, Токиогийн технологийн институтийн цөмийн энергийн салбарын хэд хэдэн профессор, эрдэмтэдтэй танилцсан бөлгөө. Цөмийн энерги миний сонирхолыг ингэтлээ татна гэж огт бодсонгүй явлаа.

Стэнфордын их сургуулийн дэргэд Олон улсын аюулгүй байдал ба хамтын ажиллагааны төв буюу Center for International Security and Cooperation гэж байдаг юм байна. Олон улсын аюулгүй байдал гээд ярихаар цөмийн зэвсэг тэртэй тэргүй шууд болон шууд бус замаар холбогдоод ороод ирэх ажээ. Цөм гээд ярихаар үндсэндээ эрчим хүч ба зэвсэг гээд хоёр том сэдэв руу шууд орж болохоор юм шиг надад санагдсан. Ундраа докторын лекцэнд дурдсанаар бол алив улс хэдий чинээ их эрчим хүч үйлдвэрлэж чадна, төдий чинээ хөгжлийн манлайд хүрнэ гэж томъёолж байв. Түүнчлэн дэлхийн 6 тэрбум хүний 2 тэрбум гаруй нь өнөөг хүртэл цахилгаан хэрэглэх боломжгүй нөхцөлд амьдарч байгаагийн сацуу дахиад өдий тооны хүмүүс цахилгаан найдвартай эх үүсвэртэй холбогдож чадаагүй л байгаа аж. Цөмийн эрчим хүчний технологи нь бусад эх үүсвэрийг бодвол маш том боломж, хүчин чадалтай боловч эргээд нөгөө талаасаа сүүлийн үеийн технологи, аюулгүй байдал, боловсон хүчний өндөр стандартыг шаардах нь гарцаагүй юм. Түүнчлэн цөмийн энергийг иргэний зорилгоор ашиглах, эс ашиглах нь стратегийн хувьд асар том асуудлыг улс хооронд үүсгэх юм. Өөрөөр хэлбэл Монгол улс өөрийгөө 1992 онд цөмийн зэвсэггүй бүс гэж зарласан. Мөн цөмийн эрчим хүчний салбарт уран олборлох, цаашилбал анхан болон дунд шатны боловсруулалт хийх, цөмийн реактор барих асуудлууд одоо яригдаж байна. Цөмийн эрчим хүчийг энхийн зорилгоор ашиглах нь чухал. Гэхдээ энхийн зорилгоор халхавчлан цөмийн зэвсэглэлээр хөөцөлдөх аюул хаа хаанаа байх. Дэлхийн том гүрнүүд цөмийн зэвсэглэлээр хоорондоо сүрээ бадруулахаас гадна 20 сая хүнтэй Хойд Солонгос л гэхэд бүс нутгийн хэмжээнд ямар их дарамт, стресс үүсгэж буйг та бүхэн мэдэж байгаа. Бие засах өрөөнд хүн ороод өөрөөс нь өөр хүн байхгүй бол тухайн хүн гараа угаалгүй гардаг. Харин хүн байвал дуртай дургүй гараа угаадаг гэсэн судалгааг Ундраа доктор жишээгээр авч дээрх асуудалтай холбоно билээ. Санхүүгийн салбарт Herder’s instinct гэсэн нэр томъёо байдагтай адилхан юм уу даа. Монгол улс хэдий цөмийн зэвсэгээс ангид бүс гэж олон улсад зарласан ч Орос, Казакстан, Хятадад хийгддэг цөмийн зэвсгийн туршилтуудын нөлөө Монгол Улсын хилийг нэвтрэн орж ирдэг тухай, цацраг идэвхит бодис мэдрэгддэг тухай хэлж байсан нь нэг байтугайг бодогдуулж байв.

Үй олноор хөнөөх зэвсэг буюу цөмийн зэвсэглэлээр Монгол улс хөөцөлдөхгүй нь тодорхой боловч ураны нөөцөө бизнесийн зорилгоор хэрхэн ашиглаж ёстой эсэх дээр нөхдүүд дээр дооргүй толгойгоо уралдуулж буй бололтой. Үүний нэг жишээ нь өнгөрсөн зун батлагдсан Цөмийн энергийн тухай хууль гэж хэлж болох. Дэлхий дээр уран баяжуулах салбарт Орос улс хаанчилдаг агаад нийт зах зээлийн 46 хувийг дангаараа эзэлдэг аж. Үүний дараа Франц улс буюу Арева нийт зах зээлийн 20 орчим хувийг дангаараа эзэмшиж байна. Үүний дараа Европ (Герман, Голланд, Англи улсууд) ба хойд Америк ордгоос гадна стратегийн үүднээс европ ба америкийг нэг бүлэгт оруулж үздэг ажгуу. Өөрөөр хэлбэл уран, цөмийн эрчим хүч гээд ярихаар Орос эсвэл Баруун гэсэн хоёр сонголт нь үндсэндээ Монголд байгаад байх шиг. Дэлхийн ураны зах зээл дээр тэргүүлэгч Франц улсын Арева компани Монголд сүүлийн 10 гаруй жил энэ чиглэлээр үйл ажиллагаагаа эхлүүлэх гээд тун чиг тэвчээртэй байж буй юм билээ. Энэ оны эхэнд Аревад Япон Улсын Мицүбиши компани санхүүжилт хийн Франц ба Япон улсын хамтарсан групп Монгол улсын уранийн нөөцийг ашиглахаар зэхэж байна. Эдгээр тоглогч нараас гадна бусад улсуудын стратегийн сонирхол Монгол улсад байгаагаас гадна сүүлд сонсогдсон сонирхолтой мэдээлэл бол Билл Гэйтс Японы Тошиба корпорацид санхүүжилт хийн дахиж цэнэглэхгүйгээр дор хаяж 100 орчим жил ажиллах цөмийн реактор барих төсөл эхлүүлж буй тухай юм.

Энэхүү асуудлууд нь Монгол улсын хувьд бүс нутгийн хэмжээнд шийдвэр гаргах, мэдээлэл солилцохыг хүссэн хүсээгүй шаардах бөгөөд үүний нэг илрэл нь Зүүн Хойд Азийн хамтын ажиллагаа гэж хэлж болох. Энэхүү бүс нутагт Оросын алс дорнод, Монгол, Тайванийг оролцуулаад Хятад улс, Хойд Солонгос, Өмнөд Солонгос, Япон улсууд багтдаг. Бараг Монголоос бусад улсууд цөмийн энергийн хэрэглэгч нар бөгөөд өдөр тутам нэмэгдэж буй хэрэглээгээ хангахаар үстэй толгойгоо маажилцаж байгаа бололтой. Харин Монгол улс тэрхүү хэрэглээг нь хангах түүхий эдийн нөөц буюу уранийн ордуудаараа энэхүү бүс нутгийн нөлөө бүхий тоглогч болж эхлээд байгаа гэж хэлж болмой. Тэр дундаа Монгол улс нь зөвхөн уран буюу цөмийн түүхий эд экспортлох биш боловсруулсан бүтээгдэхүүн гаргах (дор хаяж шар нунтаг гаргах) стратегийн зорилго тавиад буй. Одоо батлагдсан уранийн нөөцөөрөө Монгол улс дэлхийд 14-т орж буй юм билээ. Батлагдаагүй нөөцийн хэмжээг оруулбал дэлхий дээрх цөмийн түүхий эдийн тэргүүлэгч орон болох боломжтой. Монгол улс өнгөрсөн жилээс эхлэн гол гол улсуудтай хамтран ажиллах баримт бичгүүдийг баталгаажуулаад байгаагийн дотор Япон, Орос, Энэтхэг, Франц улсууд багтаж байгаа. Гэвч цөмийн энергийн салбарт боловсон хүчний асуудал маш хүндээр тусч байна. Ойролцоогоор 100-120 Монгол мэргэжилтэн байгаагаас 50 орчим хувь нь мэргэжлийн зэрэг цолтой бололтой. Ярианыхаа төгсгөлд Ундраа доктор Япон профессоруудад хандан энэ чиглэлээр боловсролын салбарт хамтран ажиллах хүсэлтээ хэлэхэд өөр өөр сургуулиудын профессорууд хоорондоо Японоор ярилцан их л нухацтай бодож буй харагдаж байсан. Үүнийг тал талаас нь дэмжээд Япон багш, мэргэжилтэн нарыг Монголд аваачих, Монгол залуусыг Японд энэ чиглэлээр системтэй сургах асуудал маш чухал гэдэг нь ойлгомжтой. Уулзалтын төгсгөлд Япончууд удахгүй Монгол улс сумогоор биш цөмийн энергиэр Япон улсыг байлдан дагуулах юм байна гэж байхуй. Өөрсдийнх нь хэлснээр бол nuclear sumo шүү.